EL-İTKÂN | KUR’ÂN'DAKİ MÜPHEM ÂYETLER


 

70 - KUR’ÂN'DAKİ MÜPHEM ÂYETLER

5619 Bu konuda Süheyli, İbn-i Asakir, Kadı Bedruddin b. Cemaa müstakil eser yazmışlardır. Hacmi küçük olmasına rağmen bu kitapların önemli mevzularını toplayarak bazı ilâvelerle, bir kitap telif ettim. Selef uleması, müphemata büyük bir önem vermiştir. İkrime şöyle der: (Nisâ, 100. âyetinde ifade edilen) Allah ve Resûlü yolunda hicret gayesiyle yurdundan çıkıp da ölenin kim olduğunu, on dört sene araştırdım.

1-Âyetlerdeki Müphemlik Sebepleri

5620 Âyetlerin müphem olarak gelmesinde çeşitli sebepler vardır:

1- Başka bir âyette açıklandığı için beyanına gidilmemiştir; ***** «Kendilerine nimet verdiklerinin yoluna..» (Fatiha, 6.) âyetindeki müphemiyet, ***** «..işte onlar Allah'ın nimet verdiği, peygamberler, sıddıklar, şehidler ve salihlerle bera­berdir..» (Nisâ, 69.) âyetiyle kaldırılmıştır.

2- Şöhretinden dolayı belli olmasıdır;

***** «De­dik ki: 'Ey Adem, sen ve zevcen cennette oturun..» (Bakara, 35.) âyeti buna misaldir. Allahü teâlâ ***** yerine Havva kelimesini kullanmamıştır. Çünkü Hazret-i Adem'in, Havva'dan başka zevcesi yoktur.

***** «Rabbi hakkında İbrahim'le tartışanı görmedin mi?..» (Bakara, 258.) âyeti de bu kabildendir. Âyetteki ***** (mücadele eden kimse) şöhretinden dolayı bi­linen Nemrud'dur. Çünkü Hazret-i İbrahim, Nemrud ve kavmine peygamber olarak gönderilmiştir. Bir rivâyete göre: Allah Firavun'u, Kur’ân'da kendi ismiyle Firavn olarak zikretmiş; fakat Nemrud'u kendi ismiyle anmamıştır. Çünkü Hazret-i Musa'ya verdiği cevaptan anlaşıldığı üzere Firavn, Nemrud'dan daha zekidir. Nemrud ise

***** «..Ben de yaşatır, öldürürüm..» (Bakara, 258.) âyetinde ifade edilen sözüyle aptal olduğunu ortaya koymuş, ölüme mahkum birini bağışlayıp, suçsuz birini öldürmüştür. Bu ise aptallığına açık bir delildir.

3- Kişiyi kazanmada daha müessir olduğundan isim gizli tutulmuştur.

 ***** «İnsanlardan öylesi var ki, dünya hayatına «dair sözü hoşuna gider..» (Bakara, 204.) âyeti buna misaldir. Âyette ***** ile i-fade edilen kimse, Ahnes b. Şerik'tir, âyetin nüzûlünden bir müddet sonra Müslüman olmuş, Müslümanlığı mükemmel bir şekilde devam etmiştir.

4- İsmen belirtilmesinde bir fayda bulunmamasıdır;

***** «Yahut şu kimse gibisin ki bir kasabaya uğramıştı..» (Bakara, 259.),

***** «Onlara şehrin durumunu sor ki..» (Araf, 163.) âyetleri buna misaldir.

5- Tayin edilenin hilafına, hususi bir mâna taşımamakla birlikte umum mânaya işaret etmesidir;

***** «..kim göç etmek amacıyla e-vinden çıkar da..» (Nisâ, 100.) âyeti buna misaldir.

6- İsmini zikretmeksizin tazim ifade eden bir vasfını belirtmektir;

***** «Sizden fazilet ve servet sahibi kimseler..» (Nur, 22.),

***** «Doğruyu getirene ve onu doğrulayana gelince,» (Zümer, 33.)

***** «..arkadaşına diyordu..» (Tevbe, 40.) âyetleri buna misaldir. Bu âyetlerin hepsinde Hazret-i Ebubekr murad edilmiştir.

7- Bir noksanlık sıfatıyla tahkir etmektir; ***** «Asıl sonu ke­sik olan, sana buğzeden kimsedir.» (Kevser, 3.) âyeti buna misaldir.

Zerkeşî «el-Burhan»ında şöyle der: Allah'ın ilmini Zatına alıkoyduğu müphemden söz etmek, kula düşen bir vazife değildir.

***** «Onlardan başka sizin bilmediğiniz, Allah'ın bildiği» (Enfâl, 60.) âyeti buna misâldir.

Zerkeşî şunu ilâve eder: ***** deki müphemiyeti Benu Kurayza veya cinler olduğunu söyleme cüretini gösterenleri hayretle karşılarım.

Bu mevzuda şuhu ilâve etmek isterim: Âyette, onların kimler olduğunun bilinmediğine, bir delil yoktur. Bilinmeyen husus, bunların bizatihi kimler olduğu­dur. Mesela, bunların Benu Kurayza'dan ve cinlerden olup olmadığı meselesi değildir. Bunun benzeri münafıklar hakkında nâzil olan ***** «Çevrenizde bedevi Arap­lardan ve Medine halkından iki yüzlülüğe iyice alışmış kimseler vardır. Sen onları bilemezsin biz biliriz.» (Tevbe, 101.) âyetidir. Bilinmiyen husus, bunların kimler olduğudur. Bunların Benu Kurayza'dan olduğu sözü, İbn-i Ebî Hâtim'in Mücahid'den, cinlerden olduğu sözü de, Abdullah b. Garib'in, o da babasının Resûlüllah'dan merfuan rivâyet ettiği hadise dayanmaktadır. Şu halde, Zerkeşî' nin hayretle karşılamasına lüzum yoktur.

2-Müphem Âyetlerin Hususiyetleri

5628 Müphem âyetlerin bilinmesi, sadece nakle dayanır. Bu konuda reye yer verilmez. Bu mevzuda yazılan kitaplar ve bazı tefsirlerde müphem kelimeler zikredilmiş, bununla ilgili sağlam bir delil olmadan, itimad edilecek bir örf bulun­madan, mevcut ihtilaflara yer verilmiştir. Bu yüzden müphemler hakkındaki kitabımı yazdım. Burada rivâyetleri senedleriyle birlikte nakledenlerin kitablarına dayanarak, senedi sahih veya zayıf olanları beyan ederek her rivâyeti, ait ol­duğu sahâbeye veya tâbi'ûna isnad ederek zikrettim. Bu yüzden kitabım, saha­sında naziri olmayan değerli bir kitab özelliğini taşır. Tertibini, Kur’ân'ın tertibine uyarak yaptım. Mühim olanlarını veciz bir ibare ile özetledim, çoğunlukla senedleri vermedim. Kısalttığım yerlerde istifade ettiğim kaynağı belirttim. Kitabı­mı iki ana kısımda topladım:

Birinci kısım

Bakara

5429 Birinci kısımda: İsimleri bilinen erkek, kadın, melek, cin, tesniye veya ce­mi kelimelerden, mâna murad edilmeyen ***** ve ***** «Hani siz bir adam öldürmüştünüz..» (Bakara, 72.) âyetin­deki müphem, Âmil adında bir kimsedir.

***** «..onlara kendi içlerinden bir elçi gönder ki..» (Bakara, 129.) âyetindeki müphem, Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)dır.

***** «İbrahim de bunu kendi oğullarına vasiyyet etti..» (Ba­kara, 132.) âyetindeki müphem, Hazret-i İbrahim'in oğulları İsmail, İshak, Medyen, Zem-ran, Şerh, Nefş, Nefşan, Emim, Keysan, Sürah, Lutan ve Nâfeştir.

***** «..torunlarına..» (Bakara 136.) âyetinde müphem, Hazret-i Yakub'un on iki evladı olan: Yûsuf, Rubil Şemun, Lâbi, Yehûza, Dânî, Nefetalî, Câd, Eşîr, Yeşcer, Riyâlun ve Bunyâmin'dir.

***** (Bakara, 204.) âyetindeki müphem kelime, Ahnes b. Serik'tir.

***** «İnsanlardan öylesi var ki, canını, Allahın rızasını kazanmaya satar..» (Bakara, 207.) âyetindeki müphem kelime, Süheyl' dir.

***** «..peygamberlerine demişlerdi ki..» (Bakara, 246.) âyetindeki müphem olan nebi kelimesi, Şemüyil, Şemun veya Yuşa'dır.

***** «..Allah onlardan kimi ile konuştu..» (Bakara, 253.) âyetindeki müphem kelime, Mücahid'e göre Hazret-i Musa,

***** «..kimini değerleriy­le yükseltti..» âyetindeki müphem kelime, Mücahid'e göre, Resûlüllah'dır.

***** (Bakara, 258.) âyetindeki müphem, Nemrud b. Kenan'dır.

***** «..Rabbi hakkında İbrahim'le tartışanı..» (Bakara, 259.) â-yetindeki müphem, Üzyer, Ermiya veya Hazakildir.

Âl-i İmrân

5640 ***** «.. İmrân'ın karısı..» (Âl-i İmrân, 35.) âyetindeki müphem, Hanne binti Fâkûz'dür.

***** «..karım da kısırken..» (Âl-i İmrân, 40.) âyetindeki müphem, Eş­ya veya Eşyi binti Fâkuz'dur.

***** «..imana çağıran bir davetçi işittik..» (Âl-i İmrân, 193.) âyetindeki müphem, Hazret-i Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem)dir.

Nisâ

5644 ***** «..hakem olarak Tagûta başvurmak isti-tiyorlar..» (Nisâ, 60.) âyetindeki müphem kelime, Ahmed b. Hanbel'in İbn-i Abbâs'dan rivâyetine göre Ka'b b. Eşreftir.

***** «İçinizden bir kısmı var ki, pek ağır davranır..» (Nisâ, 72.) âyetindeki müphem, Abdullah b. Ubeyy'dir.

***** «..Size selam verene: 'Sen Mü’min değilsin' demeyin..» (Nisâ, 94.) âyetindeki müphem, Âmir b. Edbati'l-Eşcei'dir. Bunun Mirdas olduğu da söylenir. Âyetteki bu söz, Müslümanlardan Ebû Kata' de ve Muhallim b. Cessame'nin sözüdür. Bir rivâyete göre bu söz, Muhallim'in sözüdür veya bizzat o kişiyi öldüren Mikdad b. Esved veya Usame b. Zeyd'in sözüdür.

***** «..kim Allah ve Resûlü için göç etmek amacıyla evinden dışarı çıkar da kendisine ölüm yetişirse..» (Nisâ, 100.) âyetindeki müphem, Damara b. Cudeb'dir. Bir rivâyete göre Huzaa kabilesinden İbnu'l-İsdir veya Ebû Damra b. el-İs'dir veya Sabra adlı biridir ve­ya Halid b. Hazzam'dır. Bu isim gerçekten asılsızdır.

Mâi­de

5648 ***** «..içlerinden on iki başkan göndermiştik..» (Mâi­de, 12.) âyetindeki müphem olan on iki kişi şunlardır: Rubil'in torunu Şemun b. Zekûr, Şemun'un torunu Sûkat b. Hûri, Yehûza'ın torunu Kâlip b. Yûfenna, İşâcer'in torunu Beûrak b. Yûsuf, İfrasim b. Yûsuf'un torunu Yûşa' b. Nûh, Bunyamin'in torunu Belti b. Rûfu, Reyâlû'nun torunu Kerabil b. Sûdi, Mişat b. Eşir'in torunu Setûr b. Mihaîl, Nefetali'nin torunu Yûhanna b. Vekkusi ve Kâzelû'nun torunu İlle b. Müha'dır.

***** «..iki adam dedi ki:..» (Mâide, 23.) âyetindeki müphem kelime, Yûşa' ve Kalip'tir.

***** «..Adem'in iki oğlunu..» (Mâide, 27.) âyetindeki müphem kelime Kabil ve Hâbil'dir.

Araf

5651 ***** «..ona âyetlerimizi verdik de ondan sıyrıldı çık­tı..» (Araf, 175.) âyetindeki müphem kelime, Bel'am'dır. Adına Bel'am b. Âyer denilir. Buna; Bâ'ar, Bâur da denilir. Bir rivâyete göre Umeyye b. Ebî Salt'dır veya Sayfi b. Rahib'dir veya Firavn'dır. Bu sonuncusu en yanlış olanıdır.

Enfâl

5652 ***** «..ben sizin yanınızdayım..» (Enfâl, 48.) âyetindeki müphem, Suraka b. Cuşem'dir.

Tevbe

5653 ***** «..O küfür önderleriyle hemen savaşın..» (Tevbe, 12.) â-yetindeki müphem, Katade'ye göre: Ebû Sufyan, Ebû Leheb, Umeyye b. Halef, Suheyl b. Amr ve Utbe b. Rabia'dır.

***** «..arkadaşına diyordu ki..» (Tevbe, 40.) âyetindeki müp­hem, Ebubekr Sıddık'tır.

***** «..içinizden onlara kulak kabartanlar vardır..» (Tevbe, 47.) âyetindeki müphem, Mücahid'e göre Abdullah b. Ubeyy b. Selul, Rufaa b. Tâbut ve Evs b. Kayzi'dir.

***** «İçlerinde öylesi var ki: 'Bana izin ver' der..» (Tev­be, 49.) âyetindeki müphem, Cedd b. Kays'dır.

***** «..onlardan kimi de sana, sadakalar hakkında dil uzatır..» (Tevbe, 58.) âyetindeki müphem, Zû'l-Huveysira'dır.

***** «..sizden bir kısmını affetsek bile..» (Tevbe, 66.) â-yetindeki müphem, Mahşi b. Humeyyir'dir.

***** «Onlardan kimi de Allah'a and içtiler ki..» (Tevbe, 75.) âyetindeki müphem, Sa'lebe b. Hâtıp'tır.

***** «Başka bir kısmı da günahlarını itiraf ettiler..» (Tevbe, 102.) âyetindeki müphem İbn-i Abbâs'a göre, Ebû Lubabe ve arka­daşlarıyla birlikte yedi kişidir. Katade'ye göre Ensâr'dan olan yedi kişiden Ebû Lubabe, Cedd b. Kays, Hazam, Evs, Kerdem ve Merdas'ı sayar.

***** «Başka bir takımları da varki Allah'ın emrine bı­rakılmışlardır..» (Tevbe, 106.) âyetindeki müphem olanlar Hilal b. Umeyye, Mirara b. Rabia ve Ka'b b. Mâlik'tir. Tevbe, 118. âyetinde sözü edilen üç kişi de bunlardır.

***** «Zarar vermek için mescid yapanlar da var ki» (Tevbe, 107.) âyetindeki müphem İbn-i İshak'a göre Ensâr'dan şu on iki kişi­dir: Hazam b. Halid, Benu Umeyye'den Salebe b. Hatıp, Muattıp b. Kusayr, Ebû Habibe b. Ezar, Abbad b. Huneyf, Cariye b. Âmir ve oğulları Mucemmi ve Zeyd, Nebtel b. Haris, Bahzac, Becad b. Osman ve Vedia b. Sabit.

***** «..Allah ve Resûlüyle savaşmış olanı..» (Tevbe, 107.) âyetindeki müphem, Ebû Âmir b. Râhib'dir.

Hûd

5664 ***** «Rabbinden bir delil üzerinde olan kimse gibi olur mu ki..» (Hûd, 17.) âyetindeki müphem isim, Resûlüllah'dır.

***** «(ayrı­ca) Allah'tan bir şahit onu takip ediyor..» âyetindeki müphemin Cebrâîl, Kur’ân, Ebubekr ve Hazret-i Ali olduğu söylenir.

***** «..Nuh oğluna seslendi:..» (Hûd, 42.) âyetindeki müphem, Kenan'dır. Yâm olduğu da söylenir.

***** «..karısı ayakta duruyordu..» (Hûd, 71.) âyetindeki müphem, Sâra'dır.

***** «..İşte kızlarım..» (Hûd, 78.) âyetindeki müphem, Reysa ve Ragûsa'dır.

Yûsuf

5668 ***** «..Yusuf ve kardeşi..» (Yûsuf, 8.) âyetinde müphem olan, öz kardeşi Bünyamin'dir.

***** «İçlerinden bir sözcü dedi ki..» (Yûsuf, 10.) âyetinde müp­hem olan, Rûbil'dir. Yehûza veya Şemun olduğu da söylenir.

***** «..sucularını gönderdiler..» (Yûsuf, 19.) âyetinde müphem olan, Mâlik b. Da'r'dır.

***** «..Onu Mısır'da satın alan..» (Yûsuf, 21.) âyetinde müp­hem olan, Kutayfir veya Utayfir'dir. ***** kelimesi ise, Râil veya Züleyha'dır.

***** «Onunla beraber iki delikanlı daha zindana girdi..» (Yûsuf, 36.) âyetinde müphem olan, şahitlik yapan Mecles ve oğullarıdır. Bir rivâyete göre Râsan ve Mertaş'dır. Şerhum ve Sehum olduğu da rivâyet edilir.

***** «..kurtulacağını sandığı kimseye..» (Yûsuf, 42.) âyetinde müphem olan, şakilik yapan Mecles'tir.

***** (Yûsuf, 42.) âyetinde müphem olan, Kral Reyyan b. Velid'dir.

***** «..Babadan bir kardeşinizi bana getirin, dedi..» (Yûsuf, 59.) âyetinde müphem olan, sûrede birkaç kere tekrarlanan Bünyamin'-dir.

***** «..önce kardeşi de çalmıştı..» (Yûsuf, 77.) âyetinde müphem olan, Hazret-i Yûsuftur.

***** «...büyükleri dedi ki..» (Yûsuf, 80.) âyetinde müphem, Şemun-dur. Rubil olduğu da söylenir.

*****«..ana-babasını kendine çekip kucakladı..» (Yûsuf, 99.) âyetinde müphem olan iki kişi babası ile teyzesi Leyya'dır. Bir rivâyete göre an­nesi Rahil'dir.

Ra'd

5679 ***** «..kitabın bilgisi yanında bulunanların..» (Ra'd, 43.) âyetinde müphem olan, Abdullah b. Selam'dır. Bir rivâyete göre Cebrâîl olduğu da söylenir.

İbrahim

5680 ***** «..çocuklarımdan bazısını yerleştirdim..» (İbrahim, 37.) âyetinde müphem olan, Hazret-i İsmail'dir.

***** (İbrahim, 41.) âyetinde müphem olan, babası Târıh'tır. Bir rivâyete göre annesinin adı Nufa veya Luyusa'dır.

Hicr

5682 ***** «O alay edenlere karşı biz sana yeteriz.» (Hicr, 95.) âyetinde müphem olan, Said b. Cübeyr'e göre şu beş kişidir; Velid b. Mugira, Âs b. Vâil, Ebû Zem'a, Haris b. Kays ve Esved b. Abdi Yegus.

Nahl

5684 ***** «..iki adamdan biri dilsizdir..» (Nahl, 76.) âyetinde müp­hem olan, Esid b. Ebî'l-İs'dir.

***** «..adaleti emreden kimse..» (Nahl, 76.) âyetinde müphem olan, Osman b. Affan'dır.

***** «..ipliğini büken kadın gibi..» (Nahl, 92.) âyetinde müphem olan, Rayta binti Said b. Zeyd Menat b. Temim'dir.

***** «..onu bir beşer öğretiyor..» (Nahl, 103.) âyetinde müphem olan, İbn-i Hadrami'nin kölesi Mikyas'dır. Bir rivâyete göre İbn-i Hadrami'nin Yesar ve Cebr adında iki kölesi vardır. Bir rivâyete göre de Mekke'de demirci olan Bel'am isimli biridir. Başka bir rivâyette ise Selmani Farisi'dir.

Kehf

5687 ***** «..kehf sahiplerinin..» (Kehf, 9.) âyetinde müphem olan, Mağaraya girin (Kehf, 16.) ve Rabbiniz ne kadar kaldığınızı daha iyi bilir (Kehf, 19.) diyen reisleri Temliha; ne kadar kaldınız (Kehf, 19.) diyen Teksel-mina, Martuş, Berâşek, Ayvanus, Eristânus ve Şeltayus'tur.

***** «..birinizi şu gümüş (para) ile şehre gön­derin..» (Kehf, 19.) âyetinde müphem olan, Temliha'dır.

***** «..kalbini bizi anmaktan alıkoyup..» (Kehf, 28.) âye­tinde müphem olan, Uyeyne b. Hısın'dır.

***** «Onlara şu iki adamı misal olarak anlat..» (Kehf, 32.) âyetinde müphem olan, hayırlı kimse Temliha, diğeri de Fatrus'dur. Her iki­si Sâffât sûresinde zikredilmiştir.

***** «Musa uşağına demişti ki..» (Kehf, 60.) âyetinde müphem olan, Yuşa b. Nun'dur. Bir rivâyete göre kardeşi Yesribi'dir.

***** «Kullarımızdan bir kul buldular..» (Kehf, 65.) âyetinde müphem olan, Belya ismini taşıyan Hızır'dır.

***** (Kehf, 74.) âyetinde müphem olan, Ceysur veya Haysur'dur. ***** «..ilerisinde bir kral vardı..» (Kehf, 79.) âyetinde müphem o-lan, Huded b. Buded'dir.

***** «Çocuğa gelince, onun anası-babası Mü’min in-sanlardı..» (Kehf, 80.) âyetinde müphem olan, babanın adı Kâzira, annenin ki de Sehva'dır.

***** «..iki yetim çocuğun idi..» (Kehf, 82.) âyetinde müphem olan, Asram ve Suryam'dır.

Meryem

5697 ***** «Karnından ona şöyle seslendi..» (Meryem, 24.) âyetinde müphem olan, Hazret-i İsa veya Cibril olduğu söylenir.

***** (Meryem, 66.) âyetinde müphem olan, Ubeyy b. Halef'tir. Bir rivâyete göre Ubeyy b. Halef veya Velid b. Mugira'dır.

***** «Âyetlerimizi inkâr edeni gördün mü..» (Meryem, 77.) âyetinde müphem olan, Âs b. Vâil'dir.

Tâhâ

5700 ***** «..bir de adam öldürmüştün..» (Tâhâ, 40.) âyetinde müphem olan, ismi Fâkûn olan Kıbti'dir.

***** «..Samiri onları saptırdı..» (Tâhâ, 85.) âyetinde müphem olanın ismi, Musa b. Zafer'dir.

***** (Tâhâ, 96.) âyetinde müphem olan, Cibril (aleyhisselâm)'dır.

Hac

5703 ***** «insanlardan kimi tartışır..» (Hac, 3.) âyetinde müphem olan, Nadr b. Haris'dir.

***** «Şunlar iki hasım taraf..» (Hac, 19.) âyetinde müphem olan, Buhârî ve Müslim'in Ebû Zer'den rivâyetlerine göre âyet; Hamza, Ubeyde b. Haris, Ali b. Ebî Talip, Utbe, Şeybe ve Velid b. Utbe hakkında nâzil olmuştur.

***** «..kim orada (böyle) zulüm He haktan sapmak is­terse..» (Hac, 25.) âyetinde müphem olan, İbn-i Abbâs'a göre Abdullah b. Uneys hakkında nâzil olmuştur.

Nur

5706 ***** «O yalan haberi getirenler..» (Nur, 11.) âyetinde müp­hem olan kişiler, Hassan b. Sabit, Mıstah b. Usase, Himmet binti Cahş ve gü­nahın büyüğünü yüklenen Abdullah b. Ubeyy'dir.

Furkan

5707 ***** «O gün zalim ellerini ısırıp..» (Furkan, 27.) âyetin­de müphem olan, Ukbe b. Ebî Muyat'tır.

***** «..ben falanı dost tutmayaydım.» (Furkan, 28.) âyetinde müp­hem olan, Umeyye b. Haleftir. Bir rivâyete göre Ubey b. Halef'tir.

***** «..Kâfir, Rabbine karşı (duran şeytana) yardımcı­dır.» (Furkan, 55.) âyetinde müphem olan Şabi'ye göre Ebû Cehl'dir.

Neml

5710 ***** (Neml, 23.) âyetinde müphem olan, Şurahil'in kızı Belkis'dir.

***** «..Süleyman'a gelince..» (Neml, 36.) âyetinde müphem olan, Münzir'dir.

***** «Cinlerden bir ifrit dedi ki..» (Neml, 39.) âyetinde müp­hem olan, Kevzen'dir.

***** (Neml, 40.) âyetinde müphem olan, katibi Âsaf b. Burahiye' dir. Bir rivâyete göre Zunnun veya Estum Mulayha veya Belh veya kabile reisi Dabbe veya Cibril veya başka bir melek veya Hızır'dır.

***** «Şehirde bulunan dokuz kişi bozgunculuk yapıyorlar..» (Neml, 48.) âyetinde müphem olanlar, Ruma, Ruaym, Herma, Hu-raym, De'b, Savab, Ruab, Musta ve deveyi kesen Kurdar b. Salif'tir.

Kasas

5715 ***** «Nihayet onu Firavun ailesi aldı..» (Kasas, 8.) âyetinde müphem olan, sudan çıkaran kimse, Tabus'dur.

***** «Firavn'ın karısı..» (Kasas, 9.) âyetinde müphem olan, Âsiye binti Muzahim'dir.

***** (Kasas, 10.) âyetinde müphem olan, Yuhnez binti Yeshur b. Lavi' dir. Bir rivâyete göre Yauha veya Ebazaht'dır.

***** (Kasas, 11.) âyetinde müphem olanın ismi Meryem'dir veya Kelsum'dur.

***** «..biri kendi taraftarlarından ..» (Kasas, 15.) âyetinde müp-hem olan, Samir'dir.

***** «..öbürü de düşmanından biri..» (Kasas, 15.) deki müphem de Fâtûn'dur.

***** «Şehrin öbür ucundan bir adam koşarak geldi..» (Kasas, 20.) âyetinde müphem olan, Firavn milletinden îman eden, Şeman adlı birisidir. Bir rivâyete göre Şemun veya Cebr veya Habib veya Hazkil'dir.

***** «..onların gerisinde de (sürülerini) alıkoyan iki kadın gördü..» (Kasas, 23.) âyetinde müphem olan iki kişi, Şuayb (aleyhisselâm)ın kızları Leyya ile Hazret-i Musa ile evlendirdiği Safûriya'dır. Bir rivâyete göre de kız­ların babası; Şuayb'ın kardeşinin oğlu Yesrun'dur.

Lokman

5722 ***** «Lokman oğluna demişti ki..» (Lokman, 13.) âyetinde müphem olan, Lokman'ın ismi Bârân'dır. Bir rivâyete göre Dârân veya Enam veya Mişkem'dir.

Sec­de

5723 ***** «Hiç îman eden kimse fasık gibi olur mu?...» (Sec­de, 18.) âyeti Ali b. Talib ile Velid b. Ukbe hakkında nâzil olmuştur.

Ahzab

5724 ***** «Onlardan bir topluluk da peygamberden izin isti­yordu..» (Ahzab, 13.) Süddiye göre âyette müphem olan, Benu Harise'den Ebû Urabe b. Evs ve Evs b. Kayzi'dir.

***** «De ki zevcelerine ve kızlarına..» (Ahzâb, 59.) âyetin­de İkrime'nin şöyle dediği rivâyet edilir: Bu sırada Resûlüllah'ın nikahı altında: Âişe, Hafsa, Ümmü Habibe, Sevde, Ümmü Seleme, Safiyye, Meymune, Zeyneb binti Cahş, Cuveyriye bulunmaktadır. Kızları ise; Fatma, Zeyneb, Rukiyye ve Ümmü Gülsüm'dür.

***** «..ev halkı..» (Ahzâb, 33.) Resûlüllah bunları şöyle açıklar: Ali, Fatma, Hasan ve Hüseyin.

***** «Allah'ın nimet verdiği, Senin de nimet verdi­ğin kimseye...» (Ahzâb. 37.) âyetindeki müphem kelime, Zeyd b. Harise'dir. ***** «...eşini yanında tut...» (Ahzâb, 37.) âyetindeki ise Zeyneb binti Cahş'dır.

***** «..onu insan yüklendi.» (Ahzâb, 72.) İbn-i Abbâs'a göre müphem olan Âdem'dir.

Yâsin

5729 ***** «Biz onlara iki elçi gönderdik...» (Yâsin, 14.) âyetinde müphem olan iki kişi, Şem'ûn ve Yuhannâ'dır. Üçüncüsü de Bûles'dir. Bir rivâyete göre bunlar: Sâdık, Sadûk ve Şelûm'dur.

***** «Şehrin en uzak yerinden bir adam koşarak geldi...» (Yâsin, 20.) âyetteki müphem olan kişi, Habibu'n-Neccar'dır.

***** «İnsan, bi-zim kendisini nasıl bir nutfeden yarattığımızı görmedi mi ki...» (Yâsin, 77.) âyetteki müphem kişi, Âs. b. Vâil'dir. Bir rivâyete göre Ubeyy b. Halef veya Umeyye b. Halef dir.

Sâffât

5732 ***** «Ona halim bir erkek çocuk müjdeledik.» (Sâffât, 101.) âyetindeki müphem kişi, İsmail veya İshak'dır. Her ikisi hakkında meşhur rivâyet­ler vardır.

Sâd

5733 ***** «Sana davacıların haberi geldi mi?...» (Sâd, 21.) âye­tindeki müphem kişi melektir. Bir rivâyete göre bunlar Cebrâîl ve Mikaildir.

***** «tahtının üstüne bir ceset bıraktık...» (Sâd, 34.) â-yetindeki müphem, Esid adı verilen şeytandır. Bir rivâyete göre Sehr veya Habkik'dir.

***** «...Şeytan bana dokundurdu...» (Sâd, 41.) âyetinde Nevf, Hazret-i Eyyûb'a çarpan şeytana, Mis'at adı verilir, der.

Zümer

5736 ***** «Doğruyu getirene gelince...» (Zümer, 33.) âyetindeki müphem isim, Hazret-i Muhammed'dir. Cibrîl olduğu da söylenir. Aynı âyetin devamı ***** «...Onu doğrulayana...» de murad edilen Hazret-i Muhammed'dir. Hazret-i Ebû-bekir olduğu da söylenir.

Fussilet

5737 ***** «...Rabbimiz, cinlerden ve insanlardan bizi saptıranları bize göster...» (Fussilet, 29.) âyetindeki müphem iki isim, İblis ve Kabil'dir.

Zuhruf

5738 ***** «...iki kentten büyük bir adama...» (Zuhruf, 31.) âyetindeki müphem, Mekke'den Velid b. Muğire ve Mes'ud b. Amr es-Sakafi'dir. Bir rivâyete göre Taif'den Urve b. Mes'ud'dur.

***** «Meryem oğlu, bir misal olarak anlatılınca...» (Zuh­ruf, 57.) âyetinde darbı mesel getiren müphem, Abdullah b. Ziberâ'dır.

Duhan

5740 ***** «Günahkarların yemeğidir.» (Duhan, 44.) âyetindeki müphemin İbn-i Cubeyr, Ebû Cehil olduğunu söyler.

Ahkâf

5741 ***** «İsrailoğullarından bir şahit de bunun benzerini görüp inandığı halde..» (Ahkâf, 10.) âyetindeki müphem, Abdullah b. Selâm'dır.

***** «..Peygamberlerden azim sahiplerinin sabrettikleri gibi sabret..» (Ahkâf, 35.) âyetinde sahih kavle göre müphem; Hazret-i Nuh, İbrahim, Musa, İsa (aleyhisselâm) ve Hazret-i Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem)dir.

Kâf

5743 ***** «Dinle o gün o ünleyici yakın bir yer­den çağırır.» (Kâf, 41.) âyetindeki müphemin, İsrafil aleyhisselam,

Zâriyat

5744 «(Ey Resulüm), sana geldi mi, İbrahim'in ikram edilen misafirlerinin haberi? » Osman b. Muhsan, âyetindeki müphemin şu dört melaike olduğunu söyler: Cibrîl, Mikâil, İsrâfil ve Refâil.

***** «...bir oğlan çocuk müjdelediler.» (Zâriyat, 28.) âyetindeki müphem hakkında Kirmani şöyle der: Mücahid hariç bütün tâbi'ûn müfessirlerine göre bu İshak (aleyhisselâm)dır. Mücahid ise bunun Hazret-i İsmail olduğunu söyler.

Necm

5746 ***** «Onu müthiş kuvvetleri olan biri öğretti...» (Necm, 5.) â-yetindeki müphem Cibril'dir.

***** «Gördün mü şu adamı ki arkasını döndü.» âyetindeki müphem, Âs. b. Vail'dir, Velid b. Muğire olduğu da söylenir.

Kamer

5748 ***** «...O çağırıcının görülmemiş, tanınmamış bir şe­ye çağırdığı gün...» (Kamer, 6.) âyetindeki müphem, İsrafil'dir.

Mücadele

5749 ***** «...Seninle tartışanın sözünü...» (Mücadele, 1.) âyetindeki müphem, Havle binti Sa'lebe'dir.

***** «...zevci hakkında...» âyetindeki ise Evs b. Samit'dir.

Tahrim

5750 ***** «Allah'ın sana helal kıldığı şeyi niçin sen kendine ha­ram edersin...» (Tahrim, 1.) âyetindeki müphem, Resûlüllah'ın cariyesi, Mâriyedir.

***** «Peygamber, eşlerinden birine gizli bir söz söylemişti..» (Tahrim, 3.) âyetindeki müphem, Hafsa'dır.

***** âyetindeki müp­hem, haber veren Hazret-i Aişe'dir.

***** «Eğer ikiniz de Allah'a tevbe ederseniz..kalbiniz gerçekten yönelmişti..Eğer Peygambe­re karşı birbirinize arka olursanız..» (Tahrim, 4.) âyetindeki müphem iki ifade, Hazret-i Âişe ve Hafsa'dır.

***** «..Mü’minlerin iyileridir...» âyetindeki iki müphem, Taberani'nin «el-Evsat»da rivâyet ettiğine göre, Hazret-i Ebubekir ve Hazret-i Ömer'dir.

 ***** «..Nuh'un karısı..» (Tahrim, 10.) âyetindeki müphem, Valia'dır. ***** «..Lut'un karısı..» âyetindeki müphem, Vâlihe'dir, bir rivâyete göre Vaile'dir.

Kalem

5754 ***** «Şunların hiçbirine itaat etme, yemin edip duran, aşağılık.» (Kalem, 10.) âyeti, Esved b. Abdi Yeğus hakkında nâzil olmuştur. Ahnes b. Şurayk veya Velid b. Muğire hakkında nâzil olduğu da söylenir.

Meâric

5755 ***** «..Bir isteyen istedi.» (Meâric, 1.) âyetindeki müphem, Nadr b. Haris'dir.

Nuh

5756 ***** «Rabbim, beni anamı babamı bağışla...» (Nuh, 281 âyetinde babanın ismi Lemek b. Mattûşaluh, annenin ismi de Şemhâ binti Enişdir.

Cin

5757 ***** «...bizim beyinsiz..» (Cin, 4.) âyetindeki müphem İblis'dir.

Müddessir

5758 ***** «Benimle şu adamı yalnız bırak ki ben onu tek olarak yarattım.» (Müddessir, 11.) âyetindeki müphem, Velid b. Muğire'dir.

Kıyame

5759 ***** «Ne doğruladı ne de namaz kıldı.» (Kıyame, 31.) â-yetleri, Ebû Cehil hakkında nâzil olmuştur.

İnsan

5760 ***** «İnsan üzerinden uzun bir süre geçmedi mi?..» (İnsan, 1.) âyetindeki müphem, Hazret-i Âdem'dir.

Nebe

5761 ***** «...ve Kâfir: Keşke ben, (daha önce) toprak olsaydım, der.» (Nebe, 40.) â-yetindeki müphemin İblis olduğu söylenir.

Abese

5762 ***** «Âma geldi diye.» (Abese, 2-5.) âyetlerindeki müphem, Ab­dullah b. Ummi Mektum'dur.

***** «Kendisini zengin görüp tenezzül et­meyene gelince.» (Abese, 5.) âyetindeki müphem, Umeyye b. Haleftir. Bunun Utbe b. Rabia olduğu söylenir.

Tekvir

5764 ***** «Ki o, şerefli bir elçinin sözü­dür.» (Tekvir, 19.) âyetindeki müphem, bir rivâyete göre Cibril veya Hazret-i Muham­med (sallallahü aleyhi ve sellem)dir.

Fecr

5765 ***** «Fakat insan böyledir, Rabbi ne zaman kendisini imtihan edip ona ikramda bulunur...» (Fecr, 15.) âyetleri, Umeyye b. Halef hakkında nâzil olmuştur.

Beled

5766 ***** «Babaya ve ondan mey­dana gelen çocuğa (and içerim) ki:» (Beled, 3.) âyetindeki müphem Hazret-i Â-dem aleyhiselâm'dır.

Şems

5767 ***** «Allah'ın elçisi onlara:..» (Şems, 13.) â-yetindeki müphem, Salih (aleyhisselâm) dır.

Leyl

5768 ***** «Ona ancak bedbaht kimse girer.» (Leyl, 15.) âyetindeki müphem Umeyye b. Halef'tir.

***** (Leyl, 17.) âyetindeki müphem, Ebubekir Sıddık'dır.

Alak

5770 ***** «Gördün mü şu men edeni: Namaz kılarken bir kulu.» (Alak, 9-10.) âyetlerindeki müphem, Ebû Cehil, kul ise Hazret-i Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem)dir.

Kevser

5771 ***** «Sana buğz edendir asıl sonu kesik olan.» (Kevser, 3.) âyetindeki müphem, Âs b. Vâil'dir. Ebû Cehil, Ukbe b. Muayt, Ebû Leheb veya Ka'b b. Eşref olduğu da söylenir.

Tebbet

5772 ***** «..karısı da» (Tebbet, 4.) âyetindeki müphem, Ebû Leheb'in karısıdır. Adı Ummu Cemîl el-Avra' binti Harb b. Umeyye'dir.

Kitabın ikinci kısmında, içlerinden Bazılarının isimleri bilinen çoğul müp­hemleri inceledim.

*****
Bakara

5773 ***** «Bilmeyenler dediler ki: Allah bizimle ko­nuşmalı değil miydi?» (Bakara, 118.) âyetindeki müphemlerden biri, Rafi' b. Harmele'dir.

***** «İnsanlardan bazı beyinsizler diyecekler ki:...» (Ba­kara, 142.) âyetindeki müphemlerden Bazıları: Rufâ'a b. Kays, Kerdem b. Ömer Ka'b b. Eşref, Râfi b. Harmele, Haccâc b. Amr ve Rabi' b. Hakîk'dir.

***** «Onlara: Allah'ın indirdiğine uyun, dense...» (Ba­kara, 170.) âyetindeki müphemlerden ismi bilinenler: Râfi ve Mâlik b. Avf'dır.

***** «Sana doğan aylardan soruyorlar...» (Bakara, 189.) âyetindeki müphemlerden Bazıları: Muaz b. Cebel ve Sa'lebe b. Ganem'dir.

***** «Sana ne harcayacaklarını soruyorlar...» (Bakara, 215.) âyetindeki müphemlerden biri, Amr b. Cemûh'dur.

***** «Sana şaraptan ve kumardan soruyorlar...» (Bakara, 219.) âyetindeki müphemlerden Bazıları: Ömer, Muaz ve Hamza'dır.

***** «..Sana öksüzlerden soruyorlar...» (Bakara, 220.) âyetindeki müphemlerden biri, Abdullah b. Ravaha'dır.

***** «Sana âdet görmeden soruyorlar.» (Bakara, 222.) âyetindeki müphemlerden Bazıları: Sabit b. Dahhak, Abbad b. Bişr ve Useyyid b. Hudayr'dır.

Âl-i İmrân

5781 ***** «Baksana, Kitapdan kendilerine bir pay verilmiş olanlar...» (Âl-i İmrân, 23.) âyetindeki müphemler, Numan b. Amr ve Haris b. Zeyd'dir.

***** «Havariler...» (Âl-i İmrân, 52.) âyetindeki müphemlerden Bazıları; Fatras, Yakubes, Yuhannes, Enderâyes, Files, Dernayûta ve Hazret-i İsa'ya benzetilen Serces'tir.

***** «Kitap ehlinden bir grup dedi ki: İnananlara indirilmiş olan...» (Âl-i İmrân, 72.) âyetindeki müphem, Yahudiler­den on iki kişidir. Abdullah b. Dayf, Adiyy b. Zeyd ve Haris b. Amr, bunlardan Bazılarıdır.

***** «İman ettikten sonra inkâr eden bir kavme Allah nasıl yol gösterir ki...» (Âl-i İmrân, 86.) İkrime bu âyetin, on iki kişi hakkında nâzil olduğunu söyleyerek bilinenlerden şu isimleri vermiştir; Ebû Âmir er-Rahib, Haris b. Suveyd b. Samit, Vuhûh b. Eslet. İbn-i Asker bunlara Tuayme b. Ubeyrik'i de ilâve etmiştir.

***** «...Diyorlar ki: Bu işten bize bir fayda olsaydı, burada öldürülmezdik...» (Âl-i İmrân, 154.) âyetinde, sözü söyleyen müphemlerden bilinenler, Abdullah b. Ubeyy ve Muatteb b. Kuşeyr'dir.

***** «...Onlara: Allah yolunda savaşın ve­ya savunun, dendiği halde...» (Âl-i İmrân, 167.) âyetindeki sözü söyleyenler, Cabir'in babası Abdullah el-Ensâri'dir. Kendilerine söz söylenenler, Abdullah b. Ubeyy ve arkadaşlarıdır.

***** «..Yine Allah'ın ve Resûlün çağrısına uydular...» (Âl-i İmrân, 172.) âyetinde müphem kimseler, yetmiş kişidir. Bunlardan Bazıları; Hazret-i Ebû Bekir, Ömer, Osman, Ali ile Zubeyr, Sa'd, Talha, İbn-i Avf, İbn-i Mesûd, Huzeyfe b. Yemân ve Ebû Ubeyde b. Cerrah'dır.

***** «Onlar ki, halk kendilerine: Düş­manlarınız olan insanlar size karşı ordu toplamışlar, onlardan korkun, de­yince..» (Âl-i İmrân, 173.) âyetinde sözü söyleyen müphemlerden bilinen, Nu­aym b. Mesûd el-Eşcaî'dir.

***** «..Allah fakirdir, biz zenginiz, diyenlerin..» (Âl-i İmrân, 181.) âyetinde sözü söyleyen müphemlerden biri. Finhas'dır. Huyeyy b. Ahtab veya Ka'b b. Eşref olduğu da rivâyet edilir.

***** «Kitap ehlinden öyleleri var ki. Allah'a inanır­lar» (Âl-i İmrân, 199.) âyeti Necâşi hakkında nâzil olmuştur. Bir rivâyete göre Abdullah b. Selâm ve arkadaşları hakkında nâzil olmuştur.

Nisâ

5792 ***** «..İkisinden bir çok erkekler ve kadınlar üre­ten...» (Nisâ, 1.) âyetinde İbn-i İshak şöyle der: Hazret-i Âdem'in sulbünden gelen evlatlarıdır. Yirmi batında kız ve erkek olmak üzere kırk evladı dünyaya gelmiş­tir. İsimleri bilinen erkek çocukları şunlardır; Kâbil, Hâbil, İyâd, Şebûne, Hind, Sarâbîs, Muhûr, Sind, Bârik, Şis, Abdulharis, Vedd, Suvâ', Yeğûs, Ye'ûk, ve Nesr. İsimleri bilinen kız çocukları şunlardır; Eklîme, Eşvef, Cezûze, Azûre, E-metulmuğîs.

***** «Baksana şu kendilerine ki­tapdan bir pay verilenlere: Sapıklığı satın alıyorlar,...» (Nisâ, 44.) İkrime'ye göre âyet; Rufâ'a b. Zeyd b. Tâbût, Kerdem b. Zeyd, Usâme b. Habîb, Râfi' b. Ebî Râfi', Bahri b. Amr, Huyey b. Ahtab hakkında nâzil olmuştur.

***** «Sana indirilene de... her halde îman ettiklerini boş yere iddia edenlere bir bakmadın mı ki..» (Nisâ, 60.) âyeti, Culâs b. Sâmit, Muatteb b. Kuşeyr, Râfi' b. Zeyd ve Bişr, hakkında nâzil olmuştur.

***** «(Evvelce) kendileri­ne: Ellerinizi savaştan çekin, dosdoğru namazı kılın, zekâtı verin, denilen kimselere bakmadınız mı?...» (Nisâ, 77.) âyetinde müphemlerden bilinen Ab­durRahmân b. Avf'dır.

***** «Ancak aranızda andlaşma bulunan bir topluma sı­ğınanlar...» (Nisâ, 90.) İbn-i Abbâs âyetin: Hil'âl b. Uveymir el-Eslemi, Surekâ b. Mâlik el-Mudlecî ve Huzaym b. Âmir b. Abdi Menâf hakkında nâzil olduğunu söyler.

***** «Bir takım adamlar da bulacaksınız ki...» (Nisâ, 91.) Sud­dî âyetin, aralarında Nuaym b. Mesûd el-Eşcâ'î olmak üzere bazı kimseler hak­kında nâzil olmuştur.

***** «Nefislerine yazık eden kimselere, can­larını alırken melekler:...» (Nisâ, 97.) âyetinde İkrime, müphem olanlardan Bazılarının isimlerini zikreder: Ali b. Umeyye b. Halef, Haris b. Zu'me, Ebû Kays b. Velîd b. Mûğîre, Ebû'l-Âs b. Munebbih b. Haccâc ve Ebû Kays b. Fâkihe.

***** «...yalnız hiç bir çareye gücü yetmeyen...» (Nisâ, 98.) âyetinde müphem olanlardan ismen bilinenler; İbn-i Abbâs ve annesi Ummu'l-Fadl, Ayyâş b. Ebî Rabi'a ve Seleme b. Hişâm'dır.

***** «Kendilerine hainlik edenleri savunma...» (Nisâ, 107.) âyetinde müphem olanlar; Ubeyrik'in oğulları: Bişr, Buşeyr ve Mu-beşşir'dir.

***** «...Onlardan bir grup seni saptırmağa yeltenmiş­ti...» (Nisâ, 113.) âyetinde müphem olanlar, Useyd b. Urve ve arkadaşlarıdır.

***** «Senden kadınlar hakkında fetva istiyorlar..» (Nisâ 127.) âyetinde fetva isteyenlerden Havle binti Hâkim'in ismi verilmiştir.

***** «Ehl-i Kitap Senden, kendilerine gökten bir kitap indirmeni istiyorlar..» (Nisâ, 153.) âyetinde müphem olanlar­dan İbn-i Asker, Ka'b b. Eşref ve Fınhas'ı zikretmiştir.

***** «Fakat içlerinden ilimde ileri gitmiş olanlar...» (Nisâ, 162.) âyetinde İbn-i Abbâs şöyle demiştir: Âyette ismi zikredilmeyen müphemlerden Bazıları, Abdullah b. Selâm ve arkadaşlarıdır.

***** «Senden fetva istiyorlar, De ki: Allah size babasız ve çocuksuz kişi hakkında...» (Nisâ, 176.) âyetinde müphem olanlar­dan Câbir b. Abdillah zikredilir.

Mâide

5805 ***** «Beyt-i Harama gelene saygısızlık etmeyin.» (Mâide, 2.) âyetinde müphem olanlardan Hutam b. Hindi'l-Bekrî zikredilmiştir.

***** «Sana, kendilerine neyin helâl kılındığını soruyor­lar...» (Mâide, 4.) âyetinde müphem olanlardan Tâi kabilesinden Adiyy b. Ebî Hâtim ve Zeyd b. Muhelhel adlı iki kişi ve Âsım b. Adiyy, Sa'd b. Haysem ve Uveymir b. Sâ'ide zikredilmiştir.

***** «...Hani bir topluluk size el uzatmaya yelten­mişti...» (Mâide, 11.) âyetindeki müphem isimlerden Ka'b b. Eşref ve Huyeyy b. Ahtab zikredilmiştir.

***** «...İnananlara sevgice en ya­kınları da, biz Hristiyanız, diyenleri bulursun...» (Mâide, 82.) ve müteakip â-yetler, Necâşî tarafından gönderilen on iki kişilik heyet hakkında nâzil olmuş­tur. Bunların; otuz veya yetmiş kişi olduğu söylenir. İsimleri bilinenler şunlardır: İdris, İbrahim, Eşraf, Temîm, Temmâm ve Dureyd.

En­âm

5810 ***** «O'na melek indirmeli değil miydi dediler.» (En­âm, 8.) âyetinde müphem isimlerden Zem'a b. Esved, Nadr b. Haris b. Kelede, Ubeyy b. Halef ve Âs b. Vâil zikredilmiştir.

***** «Sabah akşam Rableri-nin rızasını isteyerek, O'na yalvaranları kovma...» (En'âm, 52.) âyetinde müp­hem isimlerden; Suhayb, Bilâl, Ammâr, Habbâb, Sa'd b. Ebî Vakkâs, İbn-i Mesûd ve Selmânî Farisi zikredilmiştir.

***** «..Zira Allah insana bir şey indirmedi, dedi­ler.» (En'âm, 91.) âyetinde müphem isimlerden; Fınhâs, Mâlik b. Dayf zikredil­miştir.

***** «..Allah'ın elçilerine verilenin aynı bize verilmedikçe katiyyen inanmayız, dediler.» (En'âm, 124.) âyetinde müp­hem isimlerden; Ebû Cehil ve Velid b. Muğire zikredilmiştir.

A'raf

5814 ***** «Sana -kıyamet- saatinden soruyorlar..» (A'raf, 187.) âyetinde müphem isimlerden Haml b. Kuşeyr ve Şemûyel b. Zeyd zikredilmiş­tir.

Enfâl

5815 ***** «Sana savaş ganimetlerinden sorarlar...» (Enfâl, 1.) âyetinde müphem isimlerden Sa'd b. Ebî Vakkâs zikredilmiştir.

***** «..Mü’minlerden bir takımı bundan hoşlanmı­yorlardı...» (Enfâl, 5.) âyetinde müphem isimlerden kerih gören Ebû Eyyub el-Ensâri, kerih görmeyenlerden de Mikdâd zikredilmiştir.

***** «Eğer fetih istiyorsanız-» (Enfâl, 19.) âyetinde müphem isimlerden, Ebû Cehil zikredilmiştir.

***** «İnkâr edenler sana tuzak kuruyorlardı..» (Enfâl, 30.) âyetinde müphem olanlar, Daru'n-nedve'den; Rabia'nın iki oğlu Utbe ve Şeybe, Ebû Süfyan, Ebû Cehil, Cubeyr b. Mut'im, Tu'ayme b. Adiyy, Haris b. Âmir, Nadr b. Haris, Zem'a b. Esved, Hâkim b. Hazzâm ve Umeyye b. Halef zikredilmiştir.

***** «Ve Allah'ım, eğer bu senin yanından gel­miş gerçekse...» (Enfâl, 32.) âyetinde müphem isimlerden; Ebû Cehil ve Nadr b. Haris zikredilmiştir.

***** «Münafıklar ve kalplerin­de hastalık bulunanlar sizin için: Bunları dinleri aldatmış, diyorlardı..» (En­fâl, 49.) âyetinde müphem olanlardan; Utbe b. Rabi'a, Kays b. Velid, Ebû Kays b. Fakih, Haris Zem'a, Âs b. Munebbih zikredilmiştir.

***** «..ellerinizde bulunan esirlere söyle...» (Enfâl, 70.) âyetinde müphem isimler yetmiş kişidir. Bunlardan; Abbâs, 'Akîl, Nevfel b. Hâris ve Suheyl b. Beydâ' zikredilmiştir.

Tevbe

5822 ***** «Yahudiler: Üzeyir Allah'ın oğludur, dediler.» (Tevbe, 30.) âyetinde müphem isimlerden; Selâm b. Mişkem, Numan b. Evfâ, Muhammed b. Dahiyye, Şe's b. Kays ve Mâlik b. Dayf zikredilmiştir.

***** «Sadakalar hususunda gönül­den veren Mü’minleri çekiştiren...» (Tevbe, 79.) âyetinde müphem isimlerden bağışta bulunanlar; AbdurRahmân b. Avf ve Asım b. Adiyy,

***** «..ve güçlerinin yettiğinden başkasını bulamıyanlara...» âyetinde ise, ancak güçlerinin yettiğini bulup verenlerden, Ebû Ukayl ve Rufâ'a b. Sa'din adı zikredilmiştir.

***** «Kendilerini (binek sağlayıp) bindirmen için sana geldiklerinde...» (Tevbe, 92.) âyetinde müphem isimlerden; 'lrbâd b. Sâ­riye, Abdullah b. Muğaffel el Merzenî, Amru'l-Merzenî, Abdullah b. Ezrak el-En- sârî ve Ebû Leylâ el-Ensârî zikredilmiştir.

***** «...Onda temizlenmeyi seven erkekler vardır...» (Tevbe, 108.) âyetinde müphem isimlerden Uveym b. Sa'ide zikredilmiştir.

Nahl

5827 ***** «..kalbi imanla yatışmış olduğu halde (inkâra) zorlanan değil..» (Nahl, 106.) âyeti bazı Sahâbe hakkında nâzil olmuştur. Bunlardan ismi bilinenler; Ammâr b. Yâsir ve Ayyaş b. Ebî Rabiâ'dır.

İs­râ

5828 ***** «...üzerinize güçlü kuvvetli kullarımızı gönderdik...» (İs­râ, 5.) âyetinde müphem isimlerden Tâlut ve arkadaşları zikredilmiştir.

***** «Az daha onlar seni, sana vahyettiği-mizden ayırarak...» (İsrâ, 73.) âyetinde İbn-i Abbâs şöyle der: Bu âyet Kureyşlilerden Bazıları hakkında nâzil olmuştur. Bunlardan ismi bilinenler Ebû Cehil ve Umeyye b. Halef'dir.

***** «Dediler ki: Yerden bize bir gö­ze fışkırmadıkça sana inanmayız!» (İsrâ, 90.) âyetinde İbn-i Abbâs, îman et­meyenlerden Abdullah b. Ebû Umeyye ve zürriyetini zikretmiştir.

Kasas

5831 ***** «Dediler ki: Biz seninle beraber doğru yola gelir­sek!..» (Kasas, 57.) âyetinde müphem isimlerden Haris b. Âmir b. Nevfel zikre­dilmiştir.

Ankebût

5832 ***** «İnsanlar yalnız 'inandık' demekle bırakı­lacaklarını mı sandılar..» (Ankebût, 1.) âyetinde müphem isimlerden, Mekke-de Müslüman olanlardan eziyet görenler arasında Ammâr b. Yâsir'in adı zikre­dilmiştir.

***** «İnkâr edenler, inananlara: Bizim yo­lumuza uyun.. dediler...» (Ankebût, 12.) âyetinde müphem isimlerden Velid b. Muğire zikredilmiştir.

Lokmân

5834 ***** «İnsanlardan kimi var ki, bilgisizce (insanları) Allah'ın yolundan saptırmak için eğlence sözleri sa­tın alır..» (Lokmân, 6.) âyetinde müphem isimlerden Nadr b. Haris zikredilmiştir.

Ahzâb

5835 ***** «...Onlardan kimi adağını yerine getirir..» (Ahzâb, 23.) âyetinde müphem isimlerden Enes b. Nadr zikredilmiştir.

Sebe'

5836 ***** «...'Hakkı (buyurdu)' dediler..» (Sebe', 23.) âyetinde, bunu ilk söyleyecek olan Cebrâîl ile ona tabi olarak aynı sözü tekrarlayacak olanlardır.

Sâd

5837 ***** «Onlardan bir grup fırladı..» (Sâd, 6.) âyetinde müphem isimlerden Ukbe b. Mua'yt, Ebû Cehil, Âs b. Vâil ve Esved b. Muttalib, Esved b. Yâğûs zikredilmiştir.

***** «Bize ne oldu ki (dünyada) kötüler­den saydığımız adamları göremiyoruz' dediler.» (Sâd, 62.) âyetinde müphem isimlerden bu sözü söyleyen Ebû Cehil, âyetteki rical'dan da Ammâr ve Bilâl zikredilmiştir.

Ahkâf

5839 ***** «..cinlerden bir grup..» (Ahkâf, 29.) âyetinde müphem isim­lerden, Zevbe'a, Hassa, Messâ, Sâhir, Mâsır, Erd, İnniyân, Ahkâm ve Surrak zikredilmiştir.

Hucurât

5840 ***** «Odalarının arkasında sana bağıranların çokları, düşüncesiz kimselerdir..» (Hucurât, 4.) âyetinde müp­hem isimlerden; Akra' b. Habis, Zeberkân b. Bedr, Uyeyne b. Hısn ve Amr b. Ehtem zikredilmiştir.

Mücadele

5841 ***** «Allah'ın kendilerine gazab ettiği bir topluluğu dost edinenlere bakmadın mı?..» (Mücadele, 14.) âyetinde Suddî şöyle der: Âyet münafıklardan Abdullah b. Nufeyr hakkında nâzil olmuştur.

Mümtehine

5842 ***** «Allah, sizinle din hususunda savaş­mayan ..menetmez..» (Mümtehine, 8.) âyeti, Hazret-i Ebubekr'in kızı Ummu Esma'yı öldüren kadın hakkında nâzil olmuştur.

***** «..Mü’min kadınlar göç ederek size geldikleri zaman..» (Mümtehine, 10.) âyetinde müphem isimlerden; Ummu Kulsum bintu Ukbe b. Ebî Muayt ve Umeyye binti Bişr zikredilmiştir.

Münâfikûn

5844 ***** «Diyorlar ki: 'Eğer Medine'ye dönersek.. Diyorlar ki: vermeyin..» (Münâfikûn, 8,7.) âyetlerinde müphem isimlerden; Ab­dullah b. Ubeyy zikredilmiştir.

Hakkâ

5845 ***** «..Rabbinin arşını taşımaktadır...» (Hakkâ, 17.) âyette arşı yüklenenlerden: İsrâfil, Lebnân ve Rûfil'dir.

Bu­rûc

5846 ***** «Öldürüldü; hendeğin (içine atılan) adamları..» (Bu­rûc, 4.) âyetinde müphem isimlerden Zû Nuvâs, Zur'a b. Esedi'l-Himyerî ve ar­kadaşları zikredilmiştir.

Fil

5847 ***** «..Fil sahipleri..» (Fil, 1.) âyetinde fil sahipleri Habeşlilerdir. Bunlardan; Kumandanları Ebrehetu'l-Eşram, öncülerinden Ebû Rigâl'in isimleri zikredilmiştir.

Kâfirun

5848 ***** «De ki: Ey kâfirler..» (Kâfirun, 1.) âyeti, Velid b. Muğîre, As b. Vâil, Esved b. Muttalib ve Umeyye b. Halef hakkında nâzil olmuştur.

Felak

5849 ***** «..büyücü kadınların..» (Felak, 3.) âyetindeki müphem isimler; Lebîd b. A'sam'ın kızlarıdır.

Kavim, hayvan, yer ve zamanlar gibi müphem isimleri yukarıda işaret et­tiğim kitabımda genişçe anlattım.