23 - İKİ ŞEHVETTE (Yeme-içme ve Cinsellikte) AŞIRIĞIN MAHZURLARI |
Giriş
Azamet ve kibriyâsında celâl sıfatıyla tek olan, hamd, takdis, tesbih ve tenzihe müstehak olan, hükmettiği ve takdir ettiği konularda adaletle kaim olup, nimet olarak verdiğinde ve kullarına ihsân ettiğinde illetsiz hareket eden ve kulunu korumayı üzerine alan Allah'a hamdolsun! O Allah ki nimetlerle kuluna ihsan eder. Hatta kulunun bütün emellerini karşılayacak şekilde kuluna ihsan eder. Kulu irşâd ve hidayete erdiren O'dur. Kulunu öldüren ve dirilten O'dur. Hastalandığı zaman kula şifa veren, zayıfladığı zaman takviye eden, kulunu ibâdetine, tâatına ve rızasını gerektiren işlere muvaffak kılan O'dur. Yediren ve içiren O!. . . Helâktan koruyan ve muhafaza eden O!. . . Kulu helâk edici şeylerden yemek ve içmekle koruyan O'dur. Azığın azıyla kanaat etmeye kulunu muvaffak eden O'dur. Kulların düşmanı olan şeytanın yollarını daraltsın diye kullarını az yemeye muvaffak kılan O!. . . . Kendine düşmanlık yapan nefsinin şehvetini az yemekle kırması ve nefsin şerrini defederek rabbine ibadet etmesi için kulu bu yola sevkeden O!. . . Bütün bunları, kul için lezzete vesile olan, iştahını kabartan nimetleri çokça verdikten, bu nimetlere karşı teşvik edici isteklerini harekete geçiren sebepleri yarattıktan sonra yapmıştır. . . Bütün bunları, kulu imtihan etmek ve denemek için vermiştir. Kulun hevâ-i nefsinde nasıl tesir meydana getirip, ona ne gibi bir seçim yaptıracağını görmek için yaratmıştır. Kulun O'nun emirlerine nasıl itaat edeceğine, yasaklarından nasıl sakınacağına, tâat ve ibâdetlerine nasıl devam edeceğine ve günahlardan nasıl kaçınacağına bakmak için bunları bu şekilde yapmıştır. Salât ve selâm, şerefli kulu, değerli rasûlü Hazret-i Muhammed'e olsun! Öyle bir salât ki Hazret-i Peygamber'i ona yaklaştırır, nasibdâr eder, derecesini de yüceltir. Aynı zamanda salât ve selâm Hazret-i Peygamber'in nesline, akrabalarına, ashâb ve tâbiinin hayırlılarına da olsun!
Âdem oğlu için helâk edicilerin en büyüğü midesinin şehvetidir. Bu şehvetten ötürü Âdem ve zevcesi Havva Dâr'ul-Karar'dan (Cennet'ten) çıkarıldılar ve kendilerini 'Zillet ve iftikar evi' olan dünyada buldular. Çünkü onların ikisi şecere'den (ağaçtan) yememekle emrolunmuşlardı. Fakat şehvetleri galebe çaldı ve o ağaçtan yediler. Çirkin yerleri kendilerine göründü. Hakîkat noktasından bakıldığında mide, şehvetlerin pınarı, hastalık ve âfetlerin kaynağıdır. Zira mide şehvetini, tenâsül uzvunun şehveti ve kadınlara karşı heyecanın şiddeti takip eder. Sonra yemek ve evlenme şehvetini, dünya mertebeleri ile mala karşı olan rağbetin şiddeti takip eder. Dünya mertebesi ve mal, fazla evlenmeye ve fazla zevk ve sefâya dalmaya vesiledirler. Sonra fazla mal ve rütbeyi, kara câhilliğin çeşitleri, münakaşalar ve çekememezlikler takip eder. Sonra bu iki şehvetten, riya ve böbürlenmenin felaketi, zenginlikten gelen felaket ve azamet afeti doğup meydana gelir! Sonra bunlar insanoğlunu kindar ve hasedci olmaya, düşmanlık gütmeye ve buğzetmeye davet ederler. Sonra bu durum, sahibini zulmetmeye, münkeri işlemeye ve fuhşiyatta bulunmaya sürükler! Bütün bunlar, midenin ihmal edilmesinin sonuçlarıdır. Bunlar, mideden doğan oburluk ve mideyi tıkabasa doldurmanın kötü neticeleridir. Eğer kul, açlıkla nefsini terbiye eder, şeytanın yollarını daraltırsa, muhakkak ki nefsi Allah'ın ibadetine yönelir, serkeşlik ve mütecavizlik yolunda yürümez. Kendisini dünyaya dalmaya, geçici dünyayı âhirete tercih etmeye ve bu şekilde dünyaya yapışmaya sürüklemez.
Mide şehvetinin âfeti bu dereceye kadar vardığı zaman, onun tehlike ve âfetlerini açıklamak farzdır ki ondan sakınılsın! Yine onunla mücahede etmenin yolunu izah etmek, bu mücahedenin faziletine dikkati çekmek, bütün bunları o mücahedeye insanları teşvik ve tergib için yapmak farzdır. Tenâsül organının şehvetini izah etmek de gerekir. Çünkü tenâsül uzvunun şehveti mide şehvetine tâbidir. Biz Allah'ın inayetiyle bu durumu birkaç fasılda izaha çalışacağız. Bu fasılları meydana getiren konular şunlardır: Açlığın faziletinin beyanı, sonra faydalarının, sonra mide şehvetinin kırılmasında takip edilen riyazet yolunun az yemek ve geç yemek sûretiyle temin edilmesinin beyanı, sonra insanların durumlarına göre açlık hükmünün ve faziletinin değişmesinin beyanı. . Sonra şehvetin terkindeki riyazetin beyanı. . . Sonra tenâsül organının şehveti hakkındaki söz. . . Sonra evlenmenin terki veya yapılması hususunda müride düşen vazifenin beyanı. Sonra gözünün, tenâsül uzvunun ve midesinin şehvetine muhalefet eden bir kimsenin faziletinin beyanı.
23-1
Açlığın Fazileti, Tokluğun Zemmi
Hadîsler
Hazret-i Peygamber şöyle buyurmuştur:
Nefislerinize karşı açlık ve susuzluk (silahlarıy) la mücahede ediniz, çünkü buradaki sevap, Allah yolunda mücahede eden kimsenin sevabı gibidir. Allahü teâlâ nezdinde açlık ve susuzluktan daha sevimli bir amel yoktur.
İbn-i Abbâs Hazret-i Peygamber'in şöyle buyurduğunu nakleder:
Karnını tıkabasa dolduran kimse gökler âlemine giremez!1
Hazret-i Peygamber'e insanların hangisinin daha faziletli olduğu sorulduğunda, şöyle buyurmuştur:
Yemesi ve gülmesi az olup avret mahallini örten bir elbiseyle yetinerek lükse ve sükseye kaçmayan kimse (insanların en faziletlisidir) . 2
Amellerin efendisi (en hayırlısı) açlıktır. Nefsin zilleti ise yün elbiseler giymektir. 3
Ebû Said el-Hudrî Hazret-i Peygamber'den şu hadîsi rivâyet eder:
Giyiniz, yeyip içiniz, fakat karınlarınızı yarısına kadar (doldurunuz) ; çünkü bu, peygamberliğin bir parçasıdır. 4
Hasan-ı Basrî Hazret-i Peygamber'in şöyle buyurduğunu rivâyet eder:
Düşünce, ibâdetin yarısıdır; az yemekse ta kendisidir. 5
Yine Hasan-ı Basrî, Hazret-i Peygamber’in şöyle buyurduğunu rivâyet eder:
Kıyâmet günü Allahü teâlâ nezdinde derece bakımından en üstününüz, en fazla aç kalanınız ve Allah'ın sıfatları hakkında en fazla düşüneninizdir. Allah nezdinde en sevilmeyeniniz ise çok uyuyan ve çok yeyip içeninizdir!6
Hazret-i Peygamber, kendi arzusuyla ve zaruret olmaksızın aç kalır, açlığı tokluğa tercih ederdi. 7 Nitekim kendileri şöyle buyurmuştur:
Allahü teâlâ, meleklere karşı dünyada az yeyip içen kimselerle iftihar ederek şöyle buyurur: 'Ey melekler! Kuluma bakınız! Ben onu dünyada yemeye ve içmeye müptelâ kılmışım; o ise sabretmiş ve onları terketmiştir. Ey melekler! Şâhid olun ki (benim için) terkettiği her yiyeceğin yerine kuluma cennette birçok dereceler vereceğim'. 8
Kalpleri, çok yeyip içmekle öldürmeyiniz; çünkü kalp, ekin gibidir. Ekinler çok sulandıklarında ölür!9
Âdem oğlu, karnından daha şerli bir kap doldurmuş değildir! Âdem oğluna, belini doğrultmasını sağlayacak birkaç lokma yeter. Eğer mutlaka yemek istiyorsa karnının üçte birini yemek, üçte birini su ve üçte birini de nefes alıp verme için ayırsın. 10
Usâme b. Zeyd ile Ebû Hüreyre'nin rivâyet ettiği uzun bir hadîste açlığın fazileti şöyle zikredilmiştir:
Kıyâmet gününde insanların Allah'a en yakın olanları, dünyada O'nun için uzun süre aç, susuz ve mahzun kalmış olan kimselerdir. Bunlar, şöhretsiz muttakîlerdir ki bir yerde bulunduklarında tanınmazlar, yokluklarında ise aranmazlar. Onları ancak yeryüzünün bölgeleri tanır. Göklerin melekleri onların etrafını çepeçevre kuşatır. Halk dünyadan, onlar ise Allah'a ibâdet ve tâattan zevk alırlar. . . Halk, altlarına yumuşacık döşekler sererken, onlar alınlarını ve dizlerini sermiştir. . . Halk, peygamberlerin fiil ve ahlâkını zayi etmiştir, onlar ise korumaktadırlar. Yer küresi onlardan birini kaybettiği zaman ağlar. Cebbâr olan Allahü teâlâ, içerisinde bu kullarından bulunmayan memlekete gazap eder. Onlar köpeklerin leşlere daldığı gibi dünyaya dalmazlar; az yerler ve yamalı elbiseler giyerler. Üst ve başları toz toprak içerisindedir. İnsanlar onları gördüklerinde hasta zannederler; oysa onlarda hastalık yoktur. Onlar için, akıllarını kaybetmiş deniliyor; oysa onlar akıllarını kaybetmiş değildir. Fakat kalpleriyle kendilerini dünyadan uzaklaştıran ilâhî emre baktıklarından dünya ehline göre akılsız gezerler. Oysa halkın aklı başlarından gittiği zaman, onların akılları başlarında olacaktır. Âhirette şeref onlara aittir. Ey Usâme! Kendilerini herhangi bir memlekette gördüğün zaman bil ki, onlar o memleketin ahalisi için emniyet sübabıdırlar. Allahü teâlâ, onların içinde bulunduğu bir kavme azap etmez. Yer küresi, onlarla sevinmekte,
Cebbâr olan Allah onlardan razı olmaktadır. . . Bu bakımdan sen onları kendine arkadaş edin! Umulur ki onların yüzü suyu hürmetine kurtulmuş olasın. Elinden geldiğince karnın aç ve ciğerin susuz olduğu halde ölmeye çalış; çünkü bu şekilde konak ve derecelerin en şereflisini elde eder, peygamberlerle birlikte olursun ve ruhunun gelişiyle melekler sevinir, Cebbâr olan Allah da sana rahmet deryâlarını coşturur. 11
Hasan-ı Basrî'nin Ebû Hüreyre'den rivâyet ettiğine göre, Hazret-i Peygamber şöyle buyurmuştur:
Yün elbise giyiniz; fakat bol olmasın! Yediğiniz zaman da midenizin yarısını dolduracak kadar yeyin. (Böyle yaptığınız takdirde) gökler âlemine dahil olursunuz. 12
Hazret-i isa havârilerine şöyle demiştir:
Ey havâriler! Nefislerinizi aç, bedenlerinizi (lüks ve süslü elbiseler giymemek sûretiyle) çıplak bırakınız ki kalpleriniz Allah'ı (O'nun cemâlini) müşâhede edebilsin!
Bu söz, aynı zamanda bizim peygamberimizden de (Tâvus kanalıyla) rivâyet edilmektedir.
Tevrat'ta şöyle bir ifadenin yazılı olduğu söylenir: Allahü teâlâ şişman âlime buğzeder.
Çünkü şişmanlık, gaflete ve çok yemeye delâlet eder; bunlar ise çirkin şeylerdir. Hele âlim için daha da çirkin olur. Nitekim İbn Mes'ûd şöyle demiştir: Allahü teâlâ şişman kurra'ya (Kur'ân okuyucusuna) buğzeder.
Mürsel bir hadîste Hazret-i Peygamber'den şöyle vârid olmuştur:
Şeytan, Âdem oğlunun kanının dolaştığı yerlerde dolaşır. Bu bakımdan siz şeytanın dolaşma yollarını, açlık ve susuzlukla daraltınız.
Tok karnına yemek, beras (alacalık) denilen deri hastalığına yol açar.
Mü'min bir mideyle, münâfık ise yedi mideyle yer!13
Yani münafık, Mü'minin yedi mislini yer veya şehveti, Mü'minin şehvetinden yedi kat fazla olur. Bu bakımdan hadîsteki, mide mânâsına gelen mia kelimesi, şehvetten kinâyedir; çünkü yemeği kabul eden mide olduğu gibi, yemeğe yakışan da şehvettir. Yoksa hadîsin mânâsı münâfığın midesinin sayısı Mü'mininkinden fazladır demek değildir.
Hasan-ı Basrî'nin Hazret-i Aişe'den rivâyet ettiğine göre Hazret-i Peygamber şöyle buyurmuştur:
-Cennetin kapısını çalmaya devam ediniz! Bunu yaptığınız takdirde size açılacaktır.
-Cennetin kapısını ne ile çalalım?
-Açlık ve susuzlukla!14
Rivâyet edildiğine göre Hazret-i Peygamber, huzurunda geğiren Ebû Cühayfe'ye15 şöyle buyurmuştur:
Az geğir; çünkü kıyâmet gününde en çok aç kalacak olanlar dünyada fazlasıyla doyanlardır. 16
Hazret-i Âişe şöyle der: Hazret-i Peygamber, hiçbir zaman doyasıya yeyip de karnını doldurmadı! Aç olduğu bir gün kendisine karşı şefkat ve merhametimden ağladım ve mübarek karnını elimle sıvazlayarak şöyle dedim:
- Canım sana fedâ olsun! Dünyadan, seni kuvvetlendirecek ve açlığını giderecek kadarını alsaydın ne olurdu?
- Ey Âişe! Benim ulu’l-azm arkadaşlarım, bundan daha şiddetli durumlara sabrettiler ve kendi halleriyle geçip gittiler; rablerinin huzuruna vardılar. Rableri onlara ikramda bulundu, sevaplarını artırdı. Bu bakımdan -eğer geçimde lükse ve refaha kaçarsam- bu durumun yarın (âhirette) derecemi onlarınkinden küçük düşürmesinden utanırım. O halde birkaç gün sabretmek, bana, yarın kıyâmette nasibimin azalmasından daha sevimli gelir. Nezdimde arkadaşlarıma ve kardeşlerime yetişmekten daha sevimli birşey yoktur. 17
Hazret-i Âişe, sözünü şöyle tamamladı: 'Allah'a yemin ederim ki bu sözlerinin üzerinden bir hafta geçmeden Allahü teâlâ Hazret-i Peygamber'in ruhunu kabzeyledi'.
Enes'ten şöyle rivâyet edilir: Bir gün kızı Fâtıma Hazret-i Peygamber'e bir parça ekmek getirdi. Hazret-i Peygamber 'Bu nedir?' diye sorduğunda Fâtıma 'Kendi ellerimle pişirdiğim bir ekmektir. Canım yalnız yemeye razı olmadığından bu parçayı da sana getirdim' dedi. Bunun üzerine Hazret-i Peygamber şöyle buyurdu:
Şunu bil ki, bu ekmek üç günden beri babanın ağzına giren ilk yiyecektir. 18
Ebû Hüreyre şöyle der: 'Hazret-i Peygamber hiçbir zaman aile efradına, buğday ekmeğinden üç gün üst üste doyasıya yedirmemiştir. Dünyadan ayrılıncaya kadar da bu durum böyle devam etmiştir'.
Hazret-i Peygamber şöyle buyurmuştur:
Âhirette doya doya yiyecek olanlar, dünyada açlık çekenlerdir. İnsanların Allah nezdinde en sevilmeyeni, karınlarını tıkabasa doldurup mideleri ekşiyenlerdir. Canının istediği bir yemeği terkeden hiçbir kul yoktur ki onu terkedişi kendisi için cennette bir derece olmasın!
Ashâb'ın ve Âlimlerin Sözleri
Hazret-i Ömer şöyle demiştir: 'Tıkabasa yemekten sakınınız; çünkü çok yemek, hayatta ağırlık, ölümden sonra ise kokuşmaktır'.
Şakîk Belhî şöyle der: İbâdet bir sanattır. Bu sanatın dükkanı halvethane, aleti ise açlıktır'.
Lokman Hakîm, oğluna şunları söylemiştir: 'Ey oğul! Mideyi doldurduğun zaman fikir uyur; hikmet dilsizleşir. Azalarsa ibâdetten bıkıp otururlar!'
Fudayl b. Iyâz nefsine şöyle derdi: 'Acaba neden korkuyorsun? Yoksa aç kalacağından mı korkuyorsun? Sakın korkma; çünkü sen Allahü teâlâ nezdinde bu dereceye erişecek kadar değerli değilsin. Bu dereceye ancak ve ancak Hazret-i Peygamber ile arkadaşları erişebilmiştir'.
Kehmes b. Hasan20 şöyle derdi: 'İlâhî! Sen beni aç ve elbisesiz bıraktın!. Gecelerin karanlığında lambasız oturttun! Acaba beni bu dereceye hangi vesile ile yükselttin?'
Feth el-Mevsılî, hastalığı ve açlığı şiddetlendiğinde şöyle derdi: 'Yârab! Beni hastalık ve açlığa müptelâ eyledin. Oysa sen bunları velî kullarına (sevdiklerine) verirsin. Bu bakımdan bana verdiğinin şükrünü hangi amelimle eda edebilirim?'
Mâlik b. Dinar, Muhammed b. Vâsi'e şöyle dedi: 'Ey Ebû Abdullah! Hem azığı olacak ve hem de kendisini insanlara muhtaç olmaktan kurtaracak kadar yiyeceğe sahip olanlara ne mutlu! Cennet böylelerinin olsun!' Buna karşılık o da şunları söyledi: 'Ey Ebû Yahya! Allahü teâlâ kendisinden razı olduğu halde (aç karnına) sabahlayıp akşamlayan kimselere ne mutlu! Cennet böylelerinin olsun!'
Fudayl b. Iyâz şöyle derdi: 'Yâ rabbî! Beni ve aile efradımı aç, gecelerin karanlığında çırasız bıraktın. Oysa sen bunu velî kullarına bahşedersin. Acaba ben bu makama hangi derecemle lâyık oldum?'
Yahya b. Muaz şöyle demiştir: 'Râğıbların (Allah'ı isteyenlerin) açlığı uyarıcıdır. Tevbe edenlerin açlığı deneme, müctehidlerin açlığı da keramettir. Sabredenlerin açlığı siyaset, zâhidlerin açlığı ise hikmettir'.
Tevrat'ta şöyle yazılıdır: 'Allah'tan kork ve karnını doyurduğun zaman açları hatırla!'
Ebû Süleyman ed-Dârânî şöyle der: 'Akşam yemeğinden bir lokmayı terketmek benim için bütün bir geceyi sabaha kadar ibâdetle ihyâ etmekten daha sevimlidir. Açlık Allah nezdinde onun hazinesindendir. Onu ancak sevgili kuluna verir'.
Sehl b. Abdullah et-Tüsterî, bazen yirmi küsür gün birşey yemezdi. Bu zatın bir senelik yiyeceğine bir dirhem kâfi gelirdi. Kendisi açlığa çok büyük değer verip bu konuda çok mübalâğalı hareket eder ve hatta şöyle derdi: 'Kıyâmet gününde -Hazret-i Peygamber'e uyma bakımından- çok yemeyi terketmekten üstün sevap yoktur'.
Yine bu zat şöyle demiştir: 'Akıllılar, gerek din ve gerek dünya için açlıktan daha faydalı birşey görmemişlerdir. Âhireti isteyenler için çok yemekten daha zararlı birşey bilmiyorum'.
Yine şöyle demiştir: Hikmet ve ilim açlıkta, mâsiyet ve cehâlet ise, tokluktadır. Helâli terketme hususunda Allah'a, nefsin isteklerine muhalefet etmekten daha üstün birşey ile kulluk yapılmış değildir. Nitekim Hazret-i Peygamber şöyle buyurmuştur:
Midenin üçte biri yemek içindir. Bundan fazlasını yiyen kimse ancak sevaplarından yemiş olur.
Sehl'e, fazlasının alâmeti ve ne olduğu sorulduğu zaman şöyle cevap vermiştir: 'Kişinin nezdinde yemeği bırakmak, yemekten daha sevimli olduğu ve bir gece aç kaldığında Allahü teâlâ'dan bu geceyi iki geceye çıkarmasını istediği zaman fazlasını bulmuş demektir'.
Yine bu zât şöyle demiştir: 'Abdallar bu makamı ancak karınlarını aç, gözlerini uykusuz ve dillerini konuşmasız bırakmak ve halvete çekilmekle elde etmişlerdir'.
Yine şöyle buyurmuştur: 'Gökten yere inen her sevabın başı açlıktır. Gök ile yer arasındaki her fısk u fücurun başı da tokluktur. Nefsini aç bırakan kimse vesveselerden kurtulur. Allahü teâlâ kullarına açlık, hastalık ve belâ ile yönelir. Ancak kullarından diledikleri, bunlarla müptelâ olmadıkları halde Allah'ın yönelişine mazhar olabilir. Biliniz ki şu zamanda nefsini açlık, uykusuzluk ve mücahede ile öldürmeyen kimse kurtuluşa eremez. Yeryüzünde hiçbir kimse geçmemiştir ki şu sudan kana kana içip de içirmesine karşılık Allah'a şükretse bile günahlardan kurtulabilmiş olsun. Suyun durumu bu olursa, tıkabasa yemenin durumunu varın siz düşünün'.
Bir hakîm 'Nefsimi hangi bukağı ile bağlıyayım?' diyen birisine şöyle buyurmuştur: 'Nefsini açlık ve susuzlukla bağla. . . Nam u şânı terketmek ve azizliği bırakmak sûretiyle de onu Allah'a karşı zelil et! Âhiret evlâtlarının ayakları altına sermek sûretiyle küçült! Kurraların (âlimlerin) zâhirî elbiselerini ve süslerini terketmek sûretiyle kır! Kendisine karşı daima sû-i zanda bulunmak sûretiyle onun âfetlerinden kurtul! Onunla, hevâsına aykırı hareket etmekle arkadaşlık yap!'
Abdülvâhid b. Zeyd şöyle demiştir: Allahü teâlâ'nın hiçbir kulunu açlık çekmeksizin safâvete erdirmediğine yemin ederim. (Allah'ın bu sevgili kullarının) su üzerinde yürümeleri ve yeryüzünün kendileri için dürülmesi de ancak açlık sayesinde olmuştur. Allahü teâlâ onlara ancak açlığın yüzü suyu hürmetine yardımcı olmuştur'.
Ebû Tâlib el-Mekkî de şöyle demiştir: 'ınide Muzhir'e benzer. Muzhir içi boş ve üzerinde teller bulunan ud (saz) demektir. Bunun sesi, hafif ve ince olduğundan ve içi de tıkabasa dolu olmayıp boş bulunduğundan dolayı güzel çıkar. Mide de böyledir. Boş olduğu zaman okuma, ibâdet ve uyku için daha istekli olur'.
Ebû Bekir b. Abdullah el-Müzenî şöyle demiştir: Allahü teâlâ şu üç sınıf insanı sever:
1. Az uyuyanlar
2. Az yiyenler
3. Allah'ın ibâdetini bırakıp az istirahat edenler'.
Rivâyet edildiğine göre Hazret-i isa, altmış sabah hiçbir şey yemeksizin Allah'a münâcaat etti. Sonunda kalbine yemek geldi ve münâcaatı o anda kesiliverdi. Münâcaatı kesildiğinde de yanına bir ekmeğin konulmuş olduğunu gördü. Bunun üzerine (münâcaatı kesildiği için) ağlamaya başladı. Tam o sırada bir ihtiyarın kendisine bakmakta olduğunu farketti ve ona 'Ey Allah'ın velî kulu' Allah'ın bereketi üzerine olsun! Benim için Allahü teâlâ'ya dua et; çünkü münâcaat halinde iken kalbime yemek arzusu geldi ve dolayısıyla münâcaatım birden kesiliverdi' dedi. Bu dilek üzerine ihtiyar şöyle dedi: 'Ey Allahım! Seni tanıdığımdan beri kalbime ekmek yemek gelmişse, beni affeyleme! Bilakis ben düşünmeden ve kalbimden geçirmeden, bana kendiliğinden verilen şeyleri yiyorum'.
Rivâyet edildiğine göre; Allahü teâlâ, münâcaat için kendisine yaklaştırdığı zaman Hazret-i Mûsa önce otuz, sonra da on gün olmak üzere toplam kırk gün yemeyi terketmişti. Nitekim Kur'ân'da da böyle vârid olmuştur; çünkü Hazret-i Mûsa'nın geceleyin niyet etmeksizin geçirdiği bir gün, on gün arttırıl
1) Irâkî tarafından aslına rastlanılmamıştır.
2) Irâkî tarafından aslına rastlanılmamıştır.
3) Irâkî tarafından aslına rastlanılmamıştır.
4) Irâkî tarafından aslına rastlanılmamıştır.
5) Irâkî tarafından aslına rastlanılmamıştır.
6) Irâkî tarafından aslına rastlanılmamıştır.
7) Beyhakî
11) Hatib, Zühd, (Said b. Zeyd'den)
12) Deylemî
13) Buhârî, Müslim
14) Irâkî tarafından aslına rastlanılmamıştır.
15) İsmi Vehb b. Abdullah es-Süvâî'dir. Hazret-i Peygamber'in vefatında erginlik çağına yaklaşmıştı.
16) Beyhakî
17) Irâkî tarafından aslına rastlanılmamıştır
18) Hâris b. Ebî Usâme
19) Taberânî, Ebû Nuaym
20) Âbid ve zâhid bir kimse olup Hasan-ı Basrî'nin çağdaşıdır
Açlığın Faydaları, Tokluğun Zararları
Hazret-i Peygamber şöyle buyurmuştur:
Nefislerinize karşı açlık ve susuzlukla mücâhede ediniz; çünkü ecir buradadır. 21
Soru: Açlık için bu büyük fazilet nereden geliyor ve sebebi nedir? Oysa açlıkta sadece mideyi boş tutma ve eziyetlere katlanma vardır. Eğer sebebi bu ise, insanoğlunun kendi kendisine vurması, etini kesmesi, zahmetli şeyleri yapması ve bunlara benzer hareketlerde bulunması gibi eziyet verici herşeyde büyük ecir bulunması gerekir!
Cevap: Bu söz, tıpkı içtiği bir ilâçtan fayda görüp de bu faydanın, ilâcın acılığından ve zahmet verişinden geldiğini zannederek acı ve hoşuna gitmeyen herşeyi yutan kimsenin davranışına benzer. Oysa bu davranış yanlıştır; çünkü görülen fayda, ilacın acılığından değil, içerisinde bulunan bir özellikten gelmektedir. Bu özelliği de ancak ve ancak doktorlar bilir. Bunun gibi açlığın faydalarının gerekçelerini de ancak âlimlerin yetişkinleri bilir. Şeriatın açlık hakkındaki medh u senâsına uyarak nefsini aç bırakıp da bunun faydasını gören kimse -bu faydalanmanın illet ve gerekçelerini bilmese dahi- ilâç içip de ondan fayda gören kimse gibidir; çünkü böyle bir kimse ilâcın faydasının nereden geldiğini bilmese de fayda bulmuştur. Eğer îman derecesinden ilim derecesine yükselmek istiyorsan, sana bu hususu izaha çalışacağız. . .
'Kalkın!' denilince kalkıverin ki Allah îman edenlerinizi ve kendilerine ilim verilenleri derecelerle yükseltsin. Allah bütün yaptıklarınızdan haberdardır. (Mücadele/11)
Bu bakımdan deriz ki açlıkta on fayda vardır:
Birinci Fayda
Kalbin saflık kazanması, tabiatın nûrlanması ve basiretin açılmasıdır. Çünkü tokluk, hamâkata (ahmaklığa) yol açar, kalbi köreltir, beyindeki buharlaşmayı çoğaltır ve sarhoşluğa benzer haller meydana getirir. Bu buhar, fikrin kaynaklarını istilâ eder. Bu yüzden kalp, fikirlerde cereyan etme bakımından ağırlaşır; çabuk anlama ve kavrama özelliğini kaybeder. Bir çocuk, çok yediği zaman hâfızası dumûra, zihni fesada uğrar ve kıt anlayışlı olur.
Ebû Süleyman Dârânî şöyle demiştir: 'Elinizden geldiğince midenizi aç bırakmaya çalışınız; çünkü açlık, nefsi uysallaştırır ve kalbi inceltir. Bunun sonucunda insana, kesbî olmayan, semâvî ve vehbî ilim bahşedilir'. Nitekim Hazret-i Peygamber şöyle buyurmuştur:
Kalplerinizi az gülmek ve az yemekle diriltiniz; açlıkla temizleyiniz. Bu sayede kalpleriniz saflaşır ve incelir. 22
'Açlık, çakan şimşeğe, kanaat ise buluta benzer. . . Hikmet ise yağmur gibidir' denilmiştir.
Nitekim Hazret-i Peygamber şöyle buyurmuştur:
Karnını aç bırakan kimsenin düşüncesi büyüdükçe büyür; kalbi uyanık olur. 23
İbn-i Abbâs Hazret-i Peygamber'in şöyle buyurduğunu rivâyet eder:
Kim tok olarak yatarsa, onun kalbi katılaşır. Herşeyin zekâtı vardır; bedenin zekâtı da açlıktır. 24
Şiblî şöyle demiştir: 'Ne zaman nefsimi Allah için aç bırakmışsam mutlaka kalbimde, daha önce olmayan bir hikmet ve ibret kapısı açılmıştır'.
İbâdetlerden gayenin; Allah'ın marifetine ulaştırıp, hakkın tecellilerini gösterecek düşünce olduğu açıktır. Tokluk ise buna mânidir. Marifet cennet kapılarından bir kapıdır, anahtarı da açlıktır. Bu bakımdan açlığa yapışmanın cennetin kapısını çalmak olduğu bilinmelidir.
Bu sırra binaendir ki Lokman Hakîm oğluna şöyle demiştir: 'Ey oğul! Mideyi tıkabasa doldurduğun zaman fikir uyur; hikmet dilsizleşir. Azalarsa ibâdetten bıkıp otururlar'.
Ebû Yezid el-Bistâmî de 'Açlık buluttur. Kul ne zaman aç kalırsa kalp hikmet yağmuru yağdırır' demiştir.
Hazret-i Peygamber şöyle buyurmuştur:
Açlık, hikmetin nûru, tokluk ise Allah'tan uzaklaşmadır. Fakirleri sevmek ve onlara yaklaşmak da Allah'a yakınlaşmadır. Sakın tıkabasa yemeyiniz ki kalbinizdeki hikmetin nûru sönmesin! Çünkü az yiyerek yatıp uyuyan kimsenin etrafında huriler sabahlar. 25
İkinci Fayda
Kalbin incelip yumuşaması ve saflaşmasıdır ki insanoğlu bu sayede münâcaattan zevk almaya ve zikirden etkilenmeye hazırlanır; zira kalbin huzuruyla birlikte sadece dil üzerinde cereyan eden nice zikir vardır ki kalp bundan ne zevk alır ve ne de etkilenir. Hatta sanki onunla kalp arasına, kalbin katılığından oluşan bir perde gerilmiştir. Bu perde bazı durumlarda incelir. O zaman kalp zikirden daha çok etkilenir ve münâcaattan da daha fazla zevk alır. Bu incelmeyi sağlayan en büyük ve en açık etkense midenin boş olmasıdır.
Ebû Süleyman Dârânî şöyle demiştir: 'Nezdimde ibâdetin en tatlı olduğu zaman, karnımın belime yapıştığı zamandır'.
Cüneyd-i Bağdâdî şöyle demiştir: 'Bir insan, kendisiyle göğsü arasına bir yemek torbası asar ve buna rağmen münâcaatın tadına ermek ister!'
Yine Ebû Süleyman Dârânî şöyle demiştir: 'Kişi acıktığı ve susadığı zaman kalbi saflaşır ve incelir. Doyduğu zamansa körleşir ve katılaşır'.
Bu bakımdan kalbin münâcaattan zevk alıp etkilenmesi, fikrin müyesser olmasının ve marifetin elde edilmesinin ötesinde bir hakikattir ki bu da ikinci faydadır.
Üçüncü Fayda
Şehvetin ve serkeşliğin kırılması, nefsin uysallaştırılması, fazla sevinç ve neşe hâlinin bertaraf edilmesi ve oburluğun sökülüp atılmasıdır. Oburluk, Allah'tan gâfil olmanın ve haddi aşmanın kaynağı ve başlangıcıdır. Bu bakımdan nefis, açlıkla uysallaşıp kırıldığı gibi hiçbir şeyle uysallaşıp kırılmaz. Aç kalan nefis, sahibine karşı sakinleşir ve ondan korkar. Acizliğini ve zelilliğini anlar; zira kuvveti zayıflamış, elinden kaçan birkaç lokma yüzünden hileleri oldukça daralmış, içemediği bir yudum sudan dolayı da dünya kendisine zindan kesilmiştir. İnsanoğlu nefsinin zelilliğini ve âcizliğini anlamadıkça mevlâsının izzet ve kahrını göremez. İnsanoğlunun saadeti ancak daimi olarak nefsinin zillet ve acziyetini anlayıp, mevlâsının izzet, kudret ve kahrını bilmesindedir. Bu bakımdan insanoğlu daima aç, mevlâsına muhtaç ve mecbur olduğunu bilmeli ve bundan zevk almalıdır. Bunun içindir ki kendisine dünya ve hazineleri sunulduğunda Hazret-i Peygamber şöyle buyurmuştur:
Hayır, istemem. Bilakis bir gün aç, bir gün tok olmak isterim. Aç kaldığım zaman sabreder, mevlâma yalvarırım. Tok olduğum zaman da Allah'a şükrederim. 26 (veya Hazret-i Peygamber'in dediği gibi. . . ) 27
Mide ile tenasül organı, cehennem kapılarından birer kapıdırlar. Bunun esası da tokluktur. Nefsi zelilleştirip şehveti kırmaksa cennet kapılarından bir kapıdır. Bunun esası da açlıktır. Cehennem kapılarından birini kapatan kimse, zorunlu olarak cennet kapılarından birini açmıştır; çünkü bu ikisi, tıpkı batı ile doğu gibi karşıttır. Bu bakımdan onların birine yaklaşmak, diğerinden uzaklaşmak demektir.
Dördüncü Fayda
Allah'ın belâ ve azabını ve bunlara düçar olanları unutmamaktır; çünkü tok olan kimse açları ve açlığı unutur. Zeki bir kul, insanların başına gelen belalardan âhiret azabını, bu dünyadaki susuzluğundan halkın mahşer yerindeki susuzluğunu, açlığından da cehennemliklerin açlığını hatırlar. Cehennemlikler darı (kuru diken) ve zakkum (cehennemde biten bir ağaç) yeyip, derilerinden akan sarı sularla erimiş bakır içerler. Bu bakımdan kulun, âhiret azabını ve elemlerini bir saniye dahi aklından çıkarmaması gerekir; çünkü korkuyu harekete geçiren etken, bu zihniyettir. O halde zillet, illet ve kıllet (açlık ve fakirlik) çekmeyen ve belâlara düçar olmayan kimse, âhiret azabını unutur. Âhiret azabı korkusu, böylelerinin nefsinde etkisini gösteremez ve kalbine galip gelemez. Bu bakımdan kul, şiddetli belâlara düçar olmalıdır ki âhiret azabını hatırından hiç çıkarmasın! Bu belâların en iyisi de açlıktır; çünkü açlıkta, âhiret azabını hatırlamanın dışında birçok faydalar vardır. . . İşte belâların peygamberlere, velî kullara ve derece bakımından onları takip eden kimselere verilmesinin sebeplerinden biri de budur.
Bu sırra binaen âhiret azabını hatırından hiç çıkarmasın! Nitekim hazineleri elinde bulunduğu halde 'niçin aç duruyorsun?' denildiğinde Hazret-i Yûsuf şöyle buyurmuştur: 'Karnımı doyurduğumda açları unutmaktan korkuyorum'. Aç ve muhtaç kimseleri hatırlamak, açlığın birçok faydalarından sadece biridir; zira bu hatırlama, insanoğlunu sakat ve yoksullara yedirmeye, Allah'ın kullarına merhamet göstermeye teşvik eder. Tıkabasa yiyen kimse ise aç insanın neler çektiğini bilmez.
Beşinci Fayda
Faydaların en büyüklerinden olan bu beşinci fayda, bütün günahların şehvetini kırmak, kötülüğü emreden nefse hâkim olmaktır; çünkü bütün günahların menşei şehvet ve kuvvettir.
Kuvvet ve şehvetlerin aslı (kaynağı) ise hiç kuşkusuz yiyeceklerdir, Bu bakımdan yemeklerin azaltılması her türlü şehvet ve kuvveti zayıf düşürür. Asıl saadet, kişinin nefsine hâkim olmasıdır. Şekâvet (bedbahtlık) ise, nefsin kişiye hâkim olmasıdır. Huysuz bir bineğin ancak aç bırakılmak sûretiyle zayıf düşürülüp zaptedildiği, doyurulduğu zamansa kuvvet alıp ürktüğü ve huysuzluk yaptığı gibi, nefis de kuvvetli olduğunda huysuzlaşır, zayıf olduğunda ise uysallaşır. Nitekim bir ihtiyar, kendisine İhtiyarlığına rağmen kendine (vücuduna) niçin bakmıyorsun?' diyenlere şöyle cevap vermiştir: 'Çünkü nefis çabucak şımarıp azar. Onun huysuzluğu ve gururu çok kütüdür. Bu yüzden, huysuzluk yaparak beni bir tehlikeye düşürmesinden korkuyorum. Bu bakımdan onu çeşitli sıkıntılara sokmam, bana onun beni kötü şeylere zorlamasından daha sevimli gelmektedir'.
Zünnûn-i Mısrî şöyle demiştir: 'Ne zaman doymuşsam ya isyan etmişimdir ya da isyan teşebbüsünde bulunmuşumdur'.
Âişe vâlidemiz şöyle demiştir: 'Hazret-i Peygamber'den sonra icad edilen ilk bid'at, doyasıya yemektir'.
Doyasıya yiyen kimselerin nefisleri dünyaya meyleder. Açlık, bir tek faydadan ibaret değil, bilakis faydalar hazinesidir. İşte bunun içindir ki 'Açlık Allah'ın hazinelerinden biridir' denilmiştir. Açlık sayesinde en azından konuşma ve tenâsül uzvu şehvetleri bertaraf edilir; çünkü aç olan bir kimsenin fuzulî konuşma şehveti harekete geçmez. Böylece kişi dilin gıybet, kötü ve çirkin konuşmak, yalan söylemek, dedikodu yapmak ve benzerleri gibi âfetlerinden kurtulur. Açlık onu bütün bu âfetlerden korur. Kişi doyduğu zaman meyve yeme ihtiyacı hisseder ve bunu da halkın namuslarına dil uzatmak sûretiyle giderir. İnsanları burunları üzerine ateşe ancak dillerinin mahsulleri atıverir.
Tenâsül uzvu şehvetinin tehlikeleri apaçık ortadadır. Onun şerrinden insanı ancak açlık korur. Kişi, doyduğu zaman tenâsül uzvuna sahip olamaz. Takvâsı buna mâni olsa bile, bu kez de gözüne sahip olamaz; zira tenâsül uzvu gibi göz de zina eder. Kapatmak sûretiyle gözlerini de tasarrufu altına alsa, bu defa da düşüncelerine sahip olamaz. Şehvet yüzünden kalbi kötü fikirlerden, nefsin vesveselerinden bir türlü kurtulamaz Kalbe hâkim olan vesveseler kişinin münâcaatını bozar ve huzurunu kaçırır.
Hatta çoğu zaman kişi namazın tam ortasında bu tür vesveselere mâruz kalır!
Biz burada dilin ve tenâsül uzvunun afetlerini, sadece bir misal olarak söyledik; yoksa yedi azanın bütün günahlarının sebebi, tokluktan hasıl olan kuvvettir. Bir hakîm şöyle demiştir: 'Siyasete karşı sabrederek bir sene yavan ekmekle yetinen ve şehvetlerden herhangi birini karıştırmaksızın midesinin yarısını dolduracak şekilde yiyen her müridden, Allahü teâlâ kadın zahmetini (ihtiyacını veya fitnesini) kaldırır'.
Altıncı Fayda
Uykunun defedilip uykusuzluğa alışılmasıdır; zira tok olan kimse çok su içer. Çok su içen kimse ise çok uyur. Bunun içindir ki şeyhlerden bazıları yemeğe oturduğu zaman müridlerine şöyle derdi: 'Ey müridlerim! Fazla yemeyiniz ki fazla su içmiş ve dolayısıyla fazlasıyla zarar etmiş olmayasınız'. Yetmiş sıddîk, fazla uykunun çok su içmekten ileri geldiği hususunda ittifak etmişlerdir. Fazla uyku ömrün zâyi olmasına, teheccüd namazının kaçmasına, tabiatın ahmaklaşmasına ve kalbin katılaşmasına sebep olur. Oysa ömür, cevherlerin en âlâsı ve aynı zamanda kulun sermayesidir. Kul onunla ticaret yapar. Uyku ise bir çeşit ölümdür ki çokluğu ömrü azaltır. Sonra teheccüdün fazileti de ortadadır. Oysa uykuda teheccüdü kaçırmak vardır! Uyku galip geldikçe, kul kalkıp teheccüd namazını kılsa dahi ibâdetin zevkine eremez. Sonra bekâr insan, tok karnına uyursa, ihtilâm olur. İhtilâm olmak da onu teheccüd namazına kalkmaktan alıkoyar. Yıkanmaya muhtaç eder. Bu durumda ya soğuk su ile yıkanacak ve hastalanacaktır veya hamama gitmeye mecbur olacaktır. Çoğu zaman da geceleyin hamama gidemez. Böylece teheccüd namazıyla birlikte kılmak üzere ertelemişse, vitir namazını da kaçırır. Hamama gittiğinde ise bir ücret ödemesi gerektiği gibi, gözü başka bir insanın avret mahalline de takılabilir; çünkü Tahâret bölümünde zikrettiğimiz gibi, hamamlarda birçok tehlikeler vardır. İşte bütün bunlar doyasıya yemenin kötü sonuçlarıdır.
Ebû Süleyman Dârânî 'İhtilâm olmak bir cezadır' demiştir. O bunu ihtilâm olmanın, kişiyi ibâdetten alıkoymasından dolayı söylemiştir; zira her hâlükârda yıkanmak zordur. Görüldüğü gibi uyku afetlerin kaynağı, doyasıya yemek de uykuyu celbeden bir vasıtadır. Açlık ise, uykunun kökünü kesen bir vesiledir.
Yedinci Fayda
İbâdetlere devam etmenin kolaylaştırılması ve sağlanmasıdır; zira çok yemek, insanı çok ibâdet etmekten alıkoyar; çünkü yemek için bir zamana ihtiyaç vardır. Çoğu zaman insan, yemeği satın almak ve pişirmek, sonra da elini yıkamak ve dişlerini temizlemek için zamana muhtaç olur. Sonuçta ise çok su içmek ve dolayısıyla helâya fazla gitmek zorunda kalır. Eğer bütün bu yerlere sarfedilen vakitler zikre, münâcaata ve diğer ibâdetlere sarfedilmiş olsaydı, kişinin kârı çoğaldıkça çoğalırdı.
Sırrî es-Sakatî şöyle anlatıyor: Ali Cürcânî'nin, kavutu çiğnemeksizin, nefesle çekerek yuttuğunu gördüm. Kendisine 'Seni, kavutu bu şekilde yemeye zorlayan şey nedir?' diye sorduğumda şöyle cevap verdi: "Ben, kavutu çiğneyerek yemek ile çiğnemeksizin yutmak arasında yetmiş tesbih çekilebileceğini hesapladım. Bu bakımdan ben, kırk seneden beri kavutu çiğnemeksizin yutmaktayım".
Bu zatın vakte ne kadar önem verdiğine dikkat edilsin ki onu ekmek çiğnemekle bile zâyi etmemiştir. Ömürden olan her nefes, paha biçilmez bir cevherdir. Bu bakımdan onunla, bâki ve sonsuz olan âhiret hazinesini elde etmeye çalışmak en uygun harekettir. Bu da o nefesi Allah'ın zikrine, ibâdet ve tâatine sarfetmekle hâsıl olur. Abdestli durmak ve camiye sık gitmek de çok yemekle zorlaşan şeylerdendir; çünkü çok yiyen kimse, fazla su içeceğinden, küçük tahâret yapmak ve sık sık camiden çıkarak abdesti bozmak mecburiyetinde kalır. Oruç da bunun gibidir; çünkü oruç ancak açlığı âdet edinen kimseler için kolaydır. Bu bakımdan oruç tutmak, itikâfa devam etmek, devamlı abdestli olmak, yemeğin hazırlanması ve yenilmesi için sarfedilen vakitleri ibâdetlere sarfetmek, haddi hesabı olmayan kârlardır. Bu kârları ancak gaflete dalarak dinin kıymetini bilmeyen, dünya hayatına razı olup da ona bel bağlayan kimseler hakir görürler.
Onlar yalnızca dünya hayatının dış görünüşünü bilirler. Âhiretten ise tamamen gafildirler.
(Rûm/7)
Ebû Süleyman Dârânî doyasıya yemekten doğan altı âfete işaretle şöyle demiştir: "Doyasıya yiyen kimseye altı âfet musallat olur:
1. Münâcaat zevkini kaybeder.
2. Hikmeti koruması zorlaşır.
3. Halka karşı şefkati azalır; çünkü karnı tok olduğu zaman bütün halkın da kendisi gibi tok olduğunu zanneder.
4. İbâdet kendisine ağır gelir.
5. Şehvetleri artar.
6. Diğer Mü'minler mescidlerin etrafında dönerlerken, o tok olduğundan mezbeleliklerin etrafında dönüp durur".
Sekizinci Fayda
Vücudun sıhhatli olması ve hastalıkların ortadan kalkmasıdır; çünkü hastalıkların sebebi, çok yemekten dolayı mide ve damarlarda meydana gelen karışıklıktır. Hastalıklar, insanı ibâdetlerden, zikir ve fikirden alıkoyar, kalbi bozar ve hayatı zehir eder. İnsanı kan aldırmak, ilâç kullanmak ve doktora gitmek mecburiyetinde bırakır. Bütün bunlarsa birtakım malî külfetlere yol açar. İnsan günahların ve şehvetlerin yorgunluğunun yanısıra bunlardan da kurtulamaz. Açlıkta ise bütün bunları önleyici bir özellik vardır.
Hârun Reşid birgün biri Hindli, biri Romalı, biri Iraklı ve biri de Irak'ın köylerinden olan dört doktoru bir araya getirerek bunlara 'Her biriniz bana, içerisinde hastalık bulunmayan bir deva (ilaç) söyleyecek!' diye emretti. Bunun üzerine Hindli doktor 'Bana göre içerisinde hastalık bulunmayan ilâç, siyah İhleç'tir', Iraklı doktor 'Beyaz Reşşad tanesidir', Romalı doktor da 'Benim kanaatime göre de sıcak sudur' dedi. En mâhirleri olan köylü doktorsa şöyle dedi: 'İhlileç mideyi buruşturur, beyaz Reşşad tanesi mideyi kaydırır, sıcak su da mideyi gevşetir. Bütün bunlarsa birer hastalıktır'. Onların 'O halde sence içerisinde hastalık bulunmayan ilaç nedir?' diye sormaları üzerine de şöyle cevap verdi: 'Bence içerisinde hastalık bulunmayan ilâç, yemeğe acıkmadan oturulması ve sofradan da yeme isteği olduğu halde kalkılmasıdır'. Onun bu cevabı karşısında diğerleri 'Doğru söyledin!' dediler.
Ehl-i Kitab'dan bir hakîm Hazret-i Peygamber'in, 'ınidenin üçte biri yemek, üçte biri de teneffüs içindir' hadîs-i şerifini işittiğinde, şaşkınlığa düşerek 'Az yeme hakkında bu sözden daha kuvvetli bir söz işitmiş değilim. Bu sözleri ancak bir hakîm söyleyebilir' demiştir.
Hazret-i Peygamber şöyle buyurmuştur;
Karnı tıkabasa doldurmak, hastalığın; bundan korunmak ise ilâcın esasını teşkil etmektedir. Vücutlarınızı, mümkün olduğunca perhize ve kanaatle yaşamaya alıştırınız. 28
Sözü edilen hakimi hayrete düşüren hadîs daha önceki değil, bu ikinci hadîs olsa gerektir.
İbn Sâlim bir keresinde şöyle demiştir: 'Âdâbına riâyet ederek yavan buğday ekmeğiyle yetinen kimse, ölüm hariç hiçbir illete müptelâ olmaz'. 'Peki bunun âdâbı nedir?' diye sorulduğunda da şöyle cevap vermiştir: 'Sofraya ancak acıktıktan sonra oturmak ve doymadan kalkmaktır'.
Tabiblerin büyüklerinden biri, çok yeme hakkında şöyle buyurmuştur: 'Kişinin midesine giren en faydalı şey nar, en zararlı şey ise tuzlu yiyeceklerdir. Bununla birlikte tuzlu şeylerin azaltılması, çok nar yenilmesinden daha faydalıdır'. Hazret-i Peygamber bir hadîs-i şeriflerinde şöyle buyurmuştur: 'Oruç tutunuz, sıhhat bulursunuz'. Bu bakımdan vücutlar oruç, açlık ve az yemekle hastalıklardan kurtulup sıhhate kavuşur. Kalpler ise, saldırganlık, aşırı gitmek ve benzeri çirkin hastalıklardan kurtulmakla sıhhat bulur.
Dokuzuncu Fayda
Geçimin kolaylaşmasıdır; zira az yemeyi âdet edinen kimse için biraz mal kifayet eder. Tıkabasa ve doyasıya yemeyi âdet edinen kimsenin midesi ise amansız bir alacaklı kesilir ve âdeta hergün sahibinin gırtlağına yapışarak ona 'Bugün ne yiyeceksin?' der. Bu bakımdan ya her yere sokularak haramdan kazanır ve dolayısıyla günahkâr olur ya da helâlinden kazanmak için nefsini zelil etmek mecburiyetinde kalır. Çoğu zaman da tamahkâr gözünü halkın elinde bulunan şeylere diker. Bu ise zillet ve rezaletin en son derekesidir. Mü'min geçimi kolay ve harcaması hafif olan kimsedir.
Nitekim hakimlerden biri şöyle buyurmuştur: 'Ben tüm bir sene, ihtiyaçlarımı terketmek sûretiyle geçinirim. Bu durum, benim için, başkasına muhtaç olmaktan daha iyi ve daha huzur verici bir durumdur'.
Başka biri de şöyle buyurmuştur: 'Herhangi bir şehvet ve fazlalıktan dolayı başkasından borç almak gerektiğinde hemen kendi nefsime borçlanarak o şehveti terkediyorum; zira nefsim benim için en hayırlı alacaklıdır'.
İbrahim b. Edhem, arkadaşlarına yiyecek maddelerinin günlük fiyatını sorar; 'Gayet pahalıdır' dedikleri zaman da şöyle derdi: 'O halde terketmek (almamak) sûretiyle onları ucuzlatınız'.
Sehl et-Tüsterî şöyle buyurmuştur: 'Çok yiyen (obur) kimse üç durumda zemmedilmiştir. Şöyle ki; ibâdet ehlinden ise gevşer, çalışkan bir kimse ise âfetlerden kurtulamaz; kendisine birşey teslim edilen kimselerdense Allah rızası için nefsine karşı adaletli davranmaz'.
Kısacası insanların helâk olmasının sebebi dünyaya karşı olan hırslarıdır. Bu hırsın sebebi de mideleri ve tenâsül uzuvlarıdır. Tenâsül uzvu şehvetinin kaynağı ise mide şehvetidir. Bütün bu durumlar, az yeme sayesinde kökünden kazınır ve bertaraf edilir. Bu durumlar cehennemin kapılarındandır. Onların kapatılması da cennet kapılarının açılması demektir.
Nitekim Hazret-i Peygamber şöyle buyurmuştur:
Cennetin kapısını açlıkla çalmaya devam ediniz!
Hergün bir ekmek ile yetinen kimse diğer şehvetlerde de kanaat sahibi olacağından, insanlara muhtaç olmaksızın hür ve kalbi müsterih olarak Allah'a ibâdete yönelir ve âhiret ticaretine dalar. Böylece de Allahü teâlâ'nın 'Ne ticaret, ne de alışveriş onları Allah'ın zikrinden alıkoymaz' buyurduğu kimseler zümresine dâhil olmuş olur. Evet onlar bu vasfı ancak kanaat sayesinde elde etmişlerdir. Muhtaç olan kimseleri ise, alışveriş ve ticaret Allah'ın zikrinden alıkoyar.
Onunca Fayda
Müslümanın, diğer müslümanları kendi nefsine tercih etme ve zaruri nafakasından artan yiyecekleri ve servetini yetimlere ve fakirlere tasadduk etme imkânı bulabilmesidir. Böylece müslüman, kıyâmet gününde sadakasının gölgesinde haşrolur. Nitekim bu husus, bir hadîs-i şerîfte belirtilmektedir. 29
Kişinin yediği şeylerin deposu helâldir. Sadaka olarak verilen şeylerin deposu ise Allah'ın fazl u keremidir. O halde kul için, servetinden ancak Allah yolunda tasadduk edip O'na emanet olarak bıraktığı veya yeyip bitirdiği ya da giyip eskittiği şeyler vardır. O halde sahip olunan yiyecek maddelerinin zarurî ihtiyaçtan fazla olanlarını tasadduk etmek, tıkabasa işkembeye doldurmaktan daha hayırlıdır.
Biz emaneti göklere, arza ve dağlara teklif ettik; (fakat) onlar bunu yüklenmekten kaçındılar. Ondan (mesûliyetinden) korktular da onu insan yüklendi; doğrusu insan çok zâlim, çok cahildir. (Ahzab/72)
Bu ayet-i celîleyi okuyan Hasan-ı Basrî şöyle demiştir: "Allahü teâlâ emaneti yedi kat göğe ve yıldızlarla süslenmiş yollara, büyük arşı yüklenen meleklere arzederek şöyle buyurmuştur: 'Emaneti, içindekilerle birlikte yüklenir misiniz?' Onların 'Emanetin içindekiler nedir?' diye sormaları üzerine de şöyle buyurdu: 'İyilik yaptığınızda mükâfat görmeniz; kötülük yaptığınızda ise cezaya çarptırılmanızdır'. Bunun üzerine onlar 'Hayır! Yüklenemeyiz' dediler. Sonra Allahü teâlâ, emaneti bu tarzda yeryüzüne arzetti. O da kabul etmekten kaçındı. Bundan sonra yüce dağlara, sarp ve yalçın kayalara arzederek 'Emaneti, içindekilerle birlikte yüklenir misiniz?' buyurdu. Onlar 'Emanetin içinde ne var?' diye sorunca da 'mükâfat ve ceza vardır' cevabını verdi. Onlar da 'Hayır! Yüklenemeyiz!' dediler. Allahü teâlâ bu kez emaneti insana arzetti. İnsan da onu yüklendi. Muhakkak ki insan, nefsine çok zulmeden ve rabbinin emri hususunda çok cahil olan bir varlıktır, Yemin ederim ki bu emanet karşılığında nice servetler elde eden birçok insan gördük. Peki bu servetlerle ne yaptılar dersiniz? Onunla evlerini genişletip kabirlerini daralttılar. Binek hayvanlarını beslediler; buna karşılık dinlerini zayıflattılar. Nefislerini sabah akşam saltanat kapışma gidip gelmekle yordular ve çeşitli belâlara maruz kaldılar. Oysa Allah'a karşı lâkayd davranmaktadırlar. Bunlardan bazıları insanlara Talan yerini bana sat da sana şu kadar fazla vereyim' der ve sonra soluna yaslanarak başkalarının malını yer.
Böylelerinin konuşması istihza, malı ise haramdır. Bu durum midesinin ağırlığı gelip gırtlağına sarılıncaya ve mide hastalıkları kapısını çalıncaya kadar böyle devam eder. Bu felakete maruz kaldığı zaman hizmetçisine seslenerek 'Bana yediklerimi hazmettirecek birşey getir!' der. Ey obur insan! Bakalım hazmetmek istediğin yemek, senin midir? Sen yemeği değil, dinini hazmedemiyorsun! Hani fakir nerede? Dul kadın nerede? Miskin nerede? Yetim nerede? Oysa Allahü teâlâ bunlara karşı merhametli davranmanı emrediyor".
İşte bütün bu anlattıklarımız, bu faydaya işarettir. Fayda ise, yemeğin fazlasını, ecir kazanmak için fakirlere sarfetmektir. Böyle yapmak, yeyip de boyunda günahın katmerleşmesinden daha hayırlıdır; zira Hazret-i Peygamber (sallâllahü aleyhi ve sellem) bir gün şişman ve karnı büyük bir adama -mübarek parmağıyla karnını işaretle- şöyle buyurmuştur:
Şu (yemek veya semizlik) başka bir yerde olsaydı, senin için daha hayırlı olurdu. 30
Yani sen bunu (karnına doldurduğun ve seni şişmanlatan yiyecekleri) âhiretin için sarfedip, bu hususta diğer müslümanları kendi nefsine tercih etseydin, senin için daha hayırlı olurdu.
Hasan-ı Basrî şöyle der: "Allah'a yemin ederim, ben öyle bir gruba yetiştim ki onlardan herhangi biri, yanında ancak kendisine yetecek kadar yiyecekle akşamlardı. Eğer isteseydi onu yeyip bitirebilirdi. Buna rağmen o 'Allah'a yemin ederim ki bunun tamamını karnım için ayırmayacağım; bir kısmını da Allah için ayıracağım5 derdi".
Buraya kadar saydığımız bu on fayda, açlığın faydalarıdır. Ayrıca bu faydaların herbirinden hadsiz hesapsız faydalar filizlenerek çıkar ki bunlar saymakla bitmez. Bu bakımdan açlık, âhiret faydalarını içeren büyük bir hazinedir. Bunun içindir ki seleften biri şöyle buyurmuştur: 'Açlık âhiretin anahtarı, zahidliğin kapısıdır. Tokluk ise dünyanın anahtarı ve isteğin (dünyaya düşkünlüğün) kapısıdır'. Bu hakîkat daha önce rivâyet ettiğimiz hadîslerde de açıkça belirtilmiştir. Bu haber ve hadîslerin mânâları, tam ve basiretli bir şekilde ancak bu faydaların tafsilâtına vâkıf olmakla anlaşılabilir. Bunu bilmeksizin sadece açlığın faziletini tasdik eden kimse, îman hususunda, ancak taklitçilerin derecesine erişebilir. Allah hakikati herkesten daha iyi bilir!
21) Irâkî tarafından aslına rastlanılmamıştır
22) Irâkî tarafından aslına rastlanılmamıştır.
23) Irâkî tarafından aslına rastlanılmamıştır.
24) İbn Mâce
25) Deylemî
26) Timizi
27) Ev kemâ kale tâbiri, hadîslerden sonra, bir yanlışlığa meydan verilmemesi için kullanılır.
28) Irâkî tarafından aslına rastlanılmamıştır.
29) Ukbe b. Âmir
30) Ahmed, Hâkim, Beyhakî
23-2
Midenin Şehvetini Kırmakta Riyazet Yolu
Midesi ve yiyeceği hususunda müridin dört vazifesi vardır:
Birinci Vazife
Helâlden başkasını yememesidir; çünkü haram yemekle yapılan ibâdet, denizin dalgaları üzerine inşa edilen bina gibidir. Daha önce Helâl ve Haram Kitabı'nda takvânın gözetilmesi gereken derecelerini zikretmiştik. Bu bakımdan yemek hususunda geriye sadece üç vazife kalmaktadır. Bunlar da çokluk ve azlık bakımından yemeğin miktarını belirlemek, erken veya geç yeme hususunda vaktini, iştahın çektiği yiyeceklerden hangilerinin yenilip hangilerinin terkedilmesi hususunda cinsini tayin etmektir.
Az yeme hususundaki birinci vazifeyle ilgili riyazet yolu aşamalıdır. Bu bakımdan çok yemeyi âdet edinen kimse, bir anda az yemeye kalkışırsa bünyesi buna tahammül edemez. Zayıf düşüp sıhhati bozulur ve çeşitli sıkıntılara düçar olur. O halde buna yavaş yavaş ve azar azar alışmak gerekir. Şöyle ki, mutad olan yemeğinden azar azar eksiltmeli; mesela, günde iki ekmek yiyor da nefsini bir ekmek yemeye alıştırmak istiyorsa, hergün ekmeğin yedide birinin dörtte birini terketmelidir. Bu da yirmisekiz parçadan bir parçayı veya otuz parçadan birkaç parçayı terketmek demektir. Böylece iki ekmeğin bir ekmeğe dönüştürülmesi bir ayda gerçekleşmiş ve kendisi de bu şekilde zarar görmemiş olur. Bunu da ister tartarak yapar, isterse de müşâhede ve tahminle yapar. Böylece hergün, bir önceki günden bir lokma daha az yemek sûretiyle midesini istediği miktara alıştırmış olur.
Bu durumda, yani yemeğin azaltılmasında dört derece ve mertebe vardır:
Birinci Derece
Bu derecelerin en yükseği, nefsi artık daha aşağısıyla idare edemeyeceği en az miktara alıştırmaktır ki bu, sıddîkların âdetidir.
Bu, Sehl et-Tüsterî'nin seçmiş olduğu yoldur; zira o şöyle demiştir: Allahü teâlâ, mahlukatı üç şeyle kul edinmiştir ki bunlar hayat, akıl ve kuvvettir. Kul, hayatına veya aklına bir zarar geleceğinden korkarsa yer, oruçlu ise orucunu bozar, fakir ise, yiyecek elde etmek için çaba sarfeder ve kendisini zorlar. Şayet bu ikisinden değil de kuvvetinin gitmesinden korkuyorsa, buna aldırmaması ve bundan korkmaması daha uygundur; namazı ancak oturarak kılabilecek hâle gelse bile böyledir'.
Sehl et-Tüsterî, kişinin, namazını açlıktan kaynaklanan zayıflıktan dolayı oturarak kılmasının, çok yemek sûretiyle ayakta kılmasından daha üstün olduğunu savunmuştur. (Bu, Sehl'in kendi görüşüdür. Diğer müctehidlerin ictihadı ise farklıdır) .
Sehl et-Tüsterî'ye seyru sülûkünün başlangıcı ve o zamanki gıdası sorulduğunda şöyle cevap vermiştir: 'Benim bir senelik gıdam için üç dirhem kâfiydi. Bunun bir dirhemi ile pekmez, bir dirhemi ile pirinç ve üçüncü dirhemi ile de yağ satın alırdım. Sonra da bunları karıştırır; meydana gelen karışımdan üçyüzaltmış top yaparak her gece bir tanesiyle iftar ederdim'. Kendisine Teki şu anda nasıl yiyorsun?' denildiğinde ise 'Hudutsuz ve vakitsiz yiyorum' demiştir.
Rivâyet olunduğuna göre ruhbanlardan bazıları nefislerini bir dirhemlik yiyeceğe alıştırmışlardır.
İkinci Derece
Riyazet vasıtasıyla nefsi bir gün ve gecede yarım müdd (avuç) yiyeceğe alıştırmaktır. Yarım müdd, menin dörtte biri kadar miktardan yapılan bir küsur ekmek demektir. Bu miktar, birçok kimseler için midenin üçte birini dolduracak miktardır. Nitekim Hazret-i Peygamber (sallâllahü aleyhi ve sellem) bunu zikretmiştir. Bu birkaç lokmadan biraz fazladır; çünkü hadîste geçen Lükaymat terimi, cemî'de (çoğulda) azlık için ve on'dan aşağı olan sayılar için kullanılır. Hazret-i Ömer birşey yediği zaman yedi veya dokuz lokma yerdi.
Üçüncü Derece
Nefsi bir avuç miktarı yiyeceğe alıştırmaktır. Bu da ikibuçuk ekmek yapar. Bu birçok kimsenin karnının üçte birinden fazlasını doldurur. Hatta neredeyse üçte ikisini doldurmaya yaklaşır. Geri kalan üçte biri de su içindir; zikir için ise hiçbir şey kalmaz. Hadîsin bazı lafızlarında 'Karnın üçte biri teneffüs içindir' yerine 'zikir içindir' diye geçmektedir.
Dördüncü Derece
Bir avuçtan bir men'e kadar arttırılmasıdır. Men'den fazlası israf sayılır ve birçok kimse için Allahü teâlâ'nın İsraf etmeyiniz' (A'raf/31) emrine muhâlif olur. Çünkü ihtiyaç duyulan yemek miktarı yaşa, şahsa ve yapılan işe göre değişir.
Burada beşinci bir yol daha vardır ki bunda herhangi bir takdir ve tahdid yoktur. Fakat burası yanıltıcıdır. Müslüman gerçekten acıktığı zaman yemeli ve henüz iştahı olduğu halde yemekten elini çekmelidir. Nefsi için bir veya iki ekmeği tayin ve tahdid edemeyen bir kimse doğru acıkmanın hududunu da bilemez. Böylelerinin doğru acıkması, yalan şehvetle karışır. Doğru acıkmanın birçok alâmetleri vardır. Bunlardan biri de nefsin katık istememesi ve hangi çeşit olursa olsun, önüne getirilen ekmeği iştahla yemesidir. Nefsin, muayyen bir ekmek ve yanısıra katık istediği acıkma, doğru acıkma değildir. Doğru acıkmanın alâmetlerinden biri de tükürüldüğü zaman karasineklerin tükrüğe konmamasıdır; yani tükrükte yağımsı maddelerin kalmamasıdır ki bu da midenin boş olduğuna delâlet eder. Bu bakımdan mürid için yemek hususunda en doğru yol, nefsiyle yapmakta olduğu ibâdetlerde kendisini zayıf düşürmeyecek miktarı tayin ve takdir etmesidir. Bu miktara ulaştığında ise, iştahı olsa bile durmalıdır. Kısacası yemeğin takdir ve tahdidi mümkün değildir. Bu, durumlara ve şahıslara göre değişir. Ashâb-ı kirâmın bir kısmının bir haftalık gıdası, bazen bir sa' (dört avuç) buğday; yahut birbuçuk sa' hurma olurdu. Buğdayın birsa'ı dört avuçtur. Bu duruma göre, her güne yaklaşık olarak yarım avuç düşmektedir ki bu da söylediğimiz gibi midenin üçte birini dolduracak miktardır. Çekirdekleri düşürüldüğü için hurmadan birbuçuk sa' hesaplanmıştır.
Ebû Zer Gıfârî (radıyallahü anh) şöyle derdi: 'Hazret-i Peygamber zamanında bir haftalık yemeğim, bir sa' arpadan ibaretti. Allah'a yemin ederim ki Hazret-i Peygamber'e kavuşuncaya kadar da bunu artırmayacağım; çünkü ben onun şöyle dediğini duydum:
Kıyâmet gününde meclis (derece) bakımından bana en yakın olanınız ve nezdimde en sevimliniz, bugün (asr-ı saâdette) üzerinde bulunduğu hâl üzere ölüp Allah'a kavuşanınızdır. 31
Ebû Zer Gıfârî, ashâb-ı kirâmdan bazılarını kınayarak şöyle buyurmuştur: 'Siz Hazret-i Peygamber zamanındaki hâlinizi değiştirdiniz. Bakıyorum da sizin için arpa unu eleniyor. Oysa Hazret-i Peygamber zamanında unun elenmesi diye birşey yoktu. Siz ince ekmekler pişiriyor, sofranızda iki katık bulunduruyorsunuz. Sizin için çeşit çeşit yemekler hazırlanıyor. Bazılarınız sabahleyin bir elbise, akşam başka bir elbise giyiyor. Oysa siz Hazret-i Peygamber zamanında böyle değildiniz'.
Ashâb-ı Suffe'den iki kişinin bir günlük gıdası, bir avuç hurma idi. Buradaki avuç, bir tam ve üçte bir Bağdad batmanı demektir. (Bu batman, yirmisekiz küsur dirhemdir) . Bu hurmalardan çekirdekler de düşürülürdü.
Hasan-ı Basrî şöyle derdi: 'müslüman, koyun ve keçi gibidir; bir avuç basit hurma, bir parça kavut ve bir yudum su ona kâfi gelir. Münâfık ise yırtıcı hayvan gibidir. Çok yer ve midesini tıkabasa doldurur. Karnını komşusu için aç bırakmaz ve zarurî ihtiyacından fazla olan malları hususunda müslüman kardeşini nefsine tercih etmez. Ey îman edenler! Zarurî ihtiyacınızdan fazla olanı, azık olarak önden gönderiniz'.
Sehl et-Tüsterî de şöyle buyurmuştur: 'Dünya tamamen kan olsa, müslümanın yedikleri yine de helâl olurdu; çünkü müslüman zaruret anında ancak hayatını devam ettirebilecek kadar yer'.
İkinci Vazife
Yemeğin vakti ve tehir süresi hakkındadır. Bunda da dört derece vardır:
Birinci Derece
Bu derecelerin en büyüğü üç gün veya daha fazla aç kalmamasıdır. Bazı müridler riyazeti, takdir ve tahdid etmeksizin aç kalma şekline dönüştürmüştür. Hatta içlerinde otuz-kırk gün aç duranları olmuştur. Âlimlerden de büyük bir cemaat bu dereceye ulaşmıştır. Muhammed b. Amr el-Karânî, Abdurrahman b. İbrahim Rühaym, İbrahim et-Teymî, Haccâc b. Ferasife, Hâfız Âbid Misisî, Müslim b. Said, Züheyr, Süleyman Havvas, Sehl b. Abdullah et-Tüsterî, İbrahim b. Ahmed el-Havvas bunlardandır. Ebû Bekir Sıddîk (radıyallahü anh) altı gün aç dururdu. Abdullah b. Zübeyr ile İbn-i Abbâs'ın arkadaşı Ebû'l-Cevza da yedi gün birşey yemezdi. Rivâyet edildiğine göre, Süfyân es-Sevrî ile İbrahim b. Edhem'in karnına üç gün üstüste hiçbir şey girmezdi. Bu zatlar âhiret yolunda yürüme hususunda açlıktan yardım umarlardı.
Âlimlerden biri şöyle buyurmuştur: 'Kırk gün Allah rızası için açlık çeken kimse için melekût âleminin kapıları açılır; yani ilâhî sırların bir kısmı ona âyân olur'. Sûfînin biri, bir rahib'e müslüman olarak, içinde bocalayıp durduğu gururu terketmesini teklif etti ve bu hususta onunla uzun uzadıya konuştu. Sonunda rahib kendisine 'Mesih (aleyhisselâm) kırk gün aç kalırdı. Bu ise ancak bir peygamberin veya bir sıddîkîn mucizesi olabilir' dedi. Bunun üzerine sûfi râhib'e şöyle dedi:
- Eğer ben elli gün aç kalırsam, şu anda üzerinde bulunduğun dini terkedip İslâm'a girer misin? İslâm dininin hak ve üzerinde bulunduğun dînin de bâtıl olduğuna inanır mısın?
-Evet
Bu söz üzerine sûfî oturdu; elli günü bu şekilde dolduruncaya kadar ancak râhibin görebileceği yerlere gidip geldi. Elli günden sonra 'Bundan daha fazlasını da yapabilirim' dedi ve böylece altmışa tamamlayıncaya kadar açlığa devam etti. Bunun üzerine râhib çok şaşırdı ve 'Hiç kimsenin bu hususta Hazret-i isa'yı geçeceğini sanmazdım' diyerek müslüman oldu. Bu büyük bir derecedir. Buna ancak keşfe mazhar olan sabırlı kimseler erişebilir. Böyle kimseler, tabiat ve âdetinden kestiği şeylerin müşahedesiyle meşgul olup nefsine açlığını ve ihtiyacını unutturmuştur.
İkinci Derece
İkinci derece, mideyi iki ya da üç gün aç bırakmaktır. Bu ise görülmemiş birşey değildir. Ciddiyet ve mücahede ile bu dereceye varmak mümkündür.
Üçüncü Derece
Bu üçüncü derece, derecelerin en aşağısı olup yirmidört saatte bir defa yemekle yetinmektir. Bu derece, açlık çekme hususundaki en küçük derecedir. Bunu geçen miktarsa israf ve oburluktur. Öyle ki böyle yapan kimseler artık açlık diye birşey bilmez. Bu ise zevk ve safâya dalan kimselerin fiilidir, kimselerin fiilidir. Böyle bir kimse Sünnet'ten uzaktır; çünkü Ebû Said Hudrî'nin rivâyet ettiğine göre Hazret-i Peygamber, kahvaltı ettiği gün akşam yemeği yemez; akşam yemeği yediği zaman da kahvaltı etmezdi. 32 Selef-i Sâlihîn de hergün bir defa yerlerdi. Hazret-i Peygamber bir keresinde Aişe vâlidemize şöyle buyurmuştur:
İsraftan kaçın! Günde iki öğün yemek israf; iki günde bir defa yemek ise cimriliktir. Günde bir öğün yemek, bu ikisi arasındaki normal durumdur. Allah'ın Kitabı'nda övülen durum da budur. 33
Günde bir öğün yemekle yetinen kimsenin, fecrin doğuşundan önce (sahur vaktinde) yemesi müstehabdır. Bu şekilde yemek, teheccüd namazından sonra ve sahab namazından önce yenilmiş olur. Böylece gündüzleyin çekilen açlık, oruç için; geceleyin çekilen açlık ise, ibâdet ve kalp huzuru ve midenin boş olmasından dolayı fikrin incelmesi, gayretin artması, nefsin bildiği şeylere ısınması için çekilmiş olur. Hem nefis de artık vakti gelmezden önce insan ile çekişmez.
Âsım b. Küleyb'in babasından rivâyet ettiğine göre Ebû Hüreyre şöyle demiştir:
Hazret-i Peygamber'in gece ibâdeti sizinki gibi değildi. O geceleyin kalktığı zaman iki ayağı şişinceye kadar ibâdet ederdi. Yine o sizin gibi geceli gündüzlü iftar ederek oruç tutmazdı. Ancak (bazı zamanlar) iftarını sahur vaktine kadar ertelerdi. 34
Aişe vâlidemiz de Hazret-i Peygamber (bazen) orucunu sahur vaktine kadar devam ettirirdi' demiştir. Bu bakımdan eğer akşam namazından sonra canı yemek isteyecek ve bu durum da teheccüd için gereken kalp huzurunu bozacaksa en iyisi oruçlunun, yemeğini ikiye ayırmasıdır. Mesela günde iki ekmek yiyorsa, birini iftar, diğerini de sahur vaktinde yemelidir ki nefsi sükûnet bulsun ve teheccüd ibâdetinde bedeni hafifleşsin; gündüz de sahurda yediğinden dolayı çok fazla acıkmasın. Böylece birinci ekmekle gece ibâdetine, ikinci ekmekle de gündüz tuttuğu orucuna yardım etmiş olur. Bir gün oruç tutup bir gün iftar eden kimsenin, oruç tutmadığı gün öğle vaktinde, oruç tuttuğu gün de sahur vaktinde yemesinde herhangi bir beis yoktur. Buraya kadar belirtilen yollar; yemeğin vakitleri ve bu vakitler arasındaki uzaklık ya da yakınlık hakkındaki yollardır.
Üçüncü Vazife
Üçüncü vazife, yemeğin Çeşidi, katığın terkedilmesi ve yemeklerin en âlâsının buğday özü olduğu hakkındadır. Buğday özünün elenmesi ise israfın son haddidir. Ortancası elenmiş arpa ekmeği; normali ise elenmemiş arpa ekmeğidir. Katıkların en âlâsı da et ve tatlı maddelerdir. En düşüğü de tuz ile sirkedir. Ortancası ise etsiz, yağlı maddelerdir. Âhiret yolcularının âdeti, daimî olarak katık yemekten ve şehvetlerden kaçınmaktır; çünkü insanoğlunun iştahının çektiği herşey, mutlaka onu baştan çıkarmaya yöneliktir. Bunlar insanın kalbini katılaştırır ve onun dünya lezzetlerine alışıp dalmasına yol açar. Böylece kişi artık ölümden ve Allah'ın huzuruna gitmekten hoşlanmaz. Böyle bir kimse için, dünya bir cennet, ölüm ise hapishane olur. Nefsini şehvetlerinden ve zevklerinden mahrum bırakan ve ona lezzet yollarını daraltan kimse içinse dünya bir hapishane ve daracık bir zindan kesilir. Böylelerinin nefsi dünyadan bir an önce kurtulmak ister; zira ölüm onun için hürriyetine kavuşmak demektir.
Yahya b. Muaz er-Râzî'nin şu sözleri de buna işaret etmektedir: 'Ey sıddîklar! Firdevs-i âlânın velimesine (ziyafetine) konmak istiyorsanız dünyada nefislerinizi aç bırakınız; çünkü yemeğe karşı duyulan iştah, nefsin aç bırakılmasıyla orantılıdır'.
Tıkabasa yemenin ve tokluğun, saydığımız bütün âfetleri, şehvetlerin, tadılan zevk ve lezzetlerin hepsi için geçerlidir. Bu bakımdan onları yeniden sayarak sözü uzatmak istemiyoruz. Mübah olan şehvetlerin terkinde çok büyük sevap olduğu gibi onları yapmakta da çok büyük tehlikeler sözkonusudur. Hatta Hazret-i Peygamber şöyle buyurmuştur:
Ümmetimin en kötüleri, buğday özü yiyenleridir. 35
Bu hadîs, buğday özü yemeyi haram kılmış değildir. Bilakis buğdayın özünden bir veya iki defa yiyen kimse âsi olmadığı gibi, devamlı olarak yiyen kimse de âsi olmaz. Fakat nefsini nimetle besleyerek dünyaya ve lezzetlere alıştırmış olur! Bunun sonucunda nefis, lezzetleri elde etmek için çaba harcar ve bu çaba da onu günaha sokar. Dolayısıyla onlar ümmetin en kötüleridirler; çünkü buğdayın özü, onları birtakım şeylere zorlar ki bunlar günahlardır. Nitekim Hazret-i Peygamber şöyle buyurmuştur:
Ümmetimin en kötüleri, çeşit çeşit yiyecekler yemek suretiyle vücutlarını semizletenleridir. Bunların çeşit çeşit yiyecekler yemekten ve çok çeşitli elbiseler giymekten başka gayeleri yoktur. Konuştuklarında da avurtlarını yırtarcasına bağırıp çağırırlar. 36
Allahü teâlâ, Hazret-i Mûsa'ya şöyle vahyetmistir: 'Kabre gireceğini düşün! Bu seni şehvetlerin birçoğundan alıkoyacaktır'.
Selef-i sâlihîn yemeklerin lezzetini tadmaktan ve nefsi bunlara alıştırmaktan sakınma hususunda çok titiz davranırlardı. Selef böyle yapmayı şekâvet alâmeti, Allahü teâlâ'nın kulunu böyle yapmaktan alıkoymasını da saadetin zirvesi olarak görmekteydi.
Vehb b. Münebbih şöyle anlatır: "Dördüncü gökte karşılaşan iki melekten biri diğerine 'Nereden geliyorsun?" diye sorar, ikinci melek 'Filan yahudinin (Allah'ın laneti onun üzerine olsun) canı balık yemek istemişti. Ben de denizden balığı sürmekle emrolundum. Şimdi oradan geliyorum' cevabını verir. Bunun üzerine soru soran melek 'Ben de filan âbidin canının çektiği zeytinyağını dökmekle emrolundum' der".
Bu kıssa, şehvetlerin sebeplerinin kolaylaştırılmasının hayır alâmetlerinden olmadığına dikkat çekmektedir. İşte bunun içindir ki Hazret-i Ömer, soğuk bal şerbetini içmekten kaçınarak 'Bunun hesabını benden uzaklaştırınız!' buyurmuştur. Bu bakımdan Allah için, şehvet ve zevklerin terki hususunda nefse muhalefet etmekten daha büyük bir ibâdet yapılmış değildir. Bunu Nefsin Riyazeti kitabında da zikretmiştik.
Nâfî şöyle anlatıyor: İbn Ömer (radıyallahü anh) hastalanmıştı. Canı taze balık yemek istedi. Bunun üzerine çıkıp Medine-i Münevver'nin çarşılarında balık aradım; ama bulamadım. Aradan bir müddet geçtikten sonra bir yerde balığa rastladım ve bir buçuk dirhemlik balık aldım. Balığı ateşte kızartıp bir ekmekle birlikte İbn Ömer'e götürdüm. O esnada kapıya bir dilenci geldi. Bunun üzerine İbn Ömer, hizmetçisine "Balığı ekmeğe sar ve şu dilenciye ver!' dedi. Hizmetçi 'Allah senden razı olsun! Bunca günden beri canın balık istiyor. Onu zor bulduk. Bulduğumuz zaman da bir buçuk dirheme satın aldık. Dilenciye balığı değil de parasını verelim' karşılığını verdi. İbn Ömer'se 'Onu ekmeğe sar ve dilenciye ver!' diye emretti. İbn Ömer'in bu emrinden sonra hizmetçi, dilenciye dönerek 'Sana bir dirhem vereyim de bunu götürme, razı mısın?' dedi. Dilenci de razı oldu. Bunun üzerine hizmetçi, dilenciye bir dirhem verdi. Kızartılmış balığı alarak geri getirdi ve İbn Ömer'in önüne bırakarak 'Dilenciye bir dirhem vererek bunları kendisinden geri aldım!' dedi. Bu söz üzerine İbn Ömer hizmetçiye şunları söyledi: 'Balığı ekmeğe sar ve yine o dilenciye ver! Vermiş olduğun dirhemi de alma; çünkü ben Hazret-i Peygamber'in şöyle buyurduğunu işittim:
Canının çektiği herhangi bir şey hususunda başkasını nefsine tercih eden kimseyi Allahü teâlâ affeyler. 37
Açlık köpeğini (şehveti) bir ekmek ve bir testi berrak su ile yola getirdiğin zaman, dünya içindekilerle birlikte helâk olsa dahi perva etmezsin!38
Hazret-i Peygamber bu hadîsiyle yemekten maksadın açlığın ve susuzluğun elemini gidermek ve zararlarını defetmek olup, dünya lezzetlerini tatmak olmadığına işaret etmektedir.
Yezid b. Ebî Süfyân'ın (Muaviye'den önce Şam valisiydi) çeşit çeşit yemekler yediğini haber alan Hazret-i Ömer, kölesine 'Yezid akşam sofrasını hazırlattığında gel bana haber ver!' dedi. Köle haber verdiğinde. Hazret-i Ömer Yezid'in yanına girdi. Sofraya önce tirid getirildi. Hazret-i Ömer, Yezid'le birlikte bundan yedi. Sonra kızartılmış et getirildi. Yezid elini ete uzattığında Hazret-i Ömer onun bileğinden tutarak 'Ey Ebû Süfyân'ın oğlu Yezidî Allah'tan kork Allah'tan! Yemekten sonra yemek olur mu? Ömer'in nefsini kudret elinde tutan Allah'a yemin ederim ki eğer selefin sünnetinden aynlırsanız, bu ayrılık sizi O'nun yolundan da saptırır' buyurdu.
Yesar b, Umeyr şöyle diyor: 'Hazret-i Ömer için ne zaman un elemişsem bunu mutlaka ondan habersiz yapmışımdır',
Utbet'ül-Gulâm, ununu bizzat kendisi hamur yapar ve sonra da bunu güneşte kuruturdu. Bundan yediğindeyse 'Âhiretin o güzel kebapları ve yemekleri hazırlanana kadar bir parça (kuru) ekmekle az bir tuz kâfidir' derdi. Yine o su testisini, bütün gün güneş altında kalmış bir küpe daldırarak doldururdu. Cariyesi kendisine 'Ey Utbe! Ununu bana versen de sana ekmek yapsam, suyunu soğutsam olmaz mı?' dediğindeyse 'Ey cariye! Ben açlık köpeğini (şehveti) kendimden uzaklaştırdım' karşılığını verirdi.
Şakîk b. İbrahim şöyle anlatıyor: Bir gün Mekke'nin Leyl çarşısında, Hazret-i Peygamber'in doğduğu evin civarında İbrahim b. Edhem'e rastladım. Kendisi yolun kenarına oturmuş ağlıyordu. Gidip yanma oturdum ve 'Ey Ebû İshak! Niçin ağlıyorsun?' diye sordum. 'Hayırdır!' karşılığını verdi. Ben ısrar edince de 'Ey Şakîk! Ayıbımı örteceğine dair bana söz verir misin?) ' dedi. Ben de 'Ey kardeşim! İstediğini söyle! (İfşâ etmem) ' dedim. Bunun üzerine şunları söyledi: "Nefsim otuz seneden beri yayla çorbası istemekteydi. Ben de dün geceye kadar onu bu isteğinden alıkoydum. Dün akşamsa oturuyordum, bir ara uyku bastırdı. Bu sırada bir genç gördüm. Elinde yeşil bir tabak vardı; tabaktan buğular yükseliyor ve yayla çorbası kokusu geliyordu. Bunun üzerine bütün gayretimle ondan uzaklaştım. Gençse bana yaklaşarak 'Ey İbrahim! Ye!' dedi. 'Hayır yemem; çünkü ben onu Allah için terkettim'. dedim. Genç Allahü teâlâ bunu sana yedirir. Ye!' diye üsteledi. Bu ısrar karşısında ağlamaya başladım. Fakat o tekrar ve ısrarla 'Allah sana rahmet eylesin, ye!' dedi. Bunun üzerine ona 'Biz midemize ancak nereden geldiğini bildiğimiz yiyecekleri almakla emrolunduk' dedim. O da bana şunları söyledi: "Allah sana afiyet versin, ye! Bu bana verildi ve 'Ey Hızır! Bunu götür! İbrahim b. Edhem'in nefsine . yedir; çünkü Allahü teâlâ ona uzun zamandır nefsini isteğinden alıkoyma hususunda göstermiş olduğu sabırdan dolayı merhamet etmiştir' denildi. Ey İbrahim! Ben meleklerin 'Kendisine birşey verildiğinde almayan kimse sonunda isteyecek, fakat bu kez de verilmeyecektir!' dediklerini duydum". Bu ısrar karşısında ' (Ey Hızır) ! Eğer durum böyle ise, ben senin huzurunda Allah ile yapacağım akid için bulunmaktayım' dedim. Sonra dönüp baktığımda Hızır'ın yanında başka bir gencin durmakta olduğunu gördüm. Bu yeni genç, Hızır'a birşey uzatarak 'Ey Hızır! Sen İbrahim'in ağzına lokmaları koy!' dedi. Bu söz üzerine, hapşırıp uyanıncaya kadar Hızır ağzıma lokmaları koymaya devam etti. Uyandığımda tadı hâlâ damağımda idi.
Şakîk şöyle anlatıyor: "Bir gün İbrahim b. Edhem'e 'Bana avucunu göster!' dedim. Avucunu gösterdiğinde de onu tutup öptüm ve 'Ey şehvetleri aç olanları -dürüst bir şekilde şehvetlerinin gereğinden çekildikleri zaman- doyuran Allah! Ey kalplerde yakîn nurunu parlatan Allah! Ey kalplere, muhabbeti ile şifa bahşeden Allah! Acaba Şakîk'in de senin yanında bir kıymeti var mıdır?' dedim. Sonra da İbrahim'in avucunu göklere doğru kaldırarak şunları söyledim: 'Şu avucun ve sahibinin, nezdindeki kıymetinin hürmetine, -her ne kadar müstehak değilse de- senin faziletine, ihsanına ve rahmetine muhtaç olan şu kuluna (bana) ihsanda bulun!' Sonra İbrahim yerinden kalktı. Kâbe'ye kadar birlikte yürüdük".
Rivâyet edildiğine göre Malik b. Dinar, iştahı çektiği halde tam kırk sene süt içmemiştir. Bir gün kendisine yaş hurma hediye edildi. Arkadaşlarına 'Siz yeyiniz; ben tam kırk seneden beri yaş hurma yemedim' dedi.
Ahmed b. Ebû'l-Havarî şöyle anlatıyor: "Ebû Süleyman Dârânî'nin canı tuzlu, sıcak ekmek yemek istemişti. Kendisine böyle bir ekmek götürdüğümde ondan bir lokma aldı. Sonra bunu atarak ağlamaya başladı ve 'Uzun sûre mücâhededen sonra hemen şehvetime yapıştım. Ey şekâvetim (bedbahtlığım) hazır ol; zira zamanın gelmiştir. Ey Allahım! Ben bu yaptığımdan tevbe ettim. Bundan dolayı beni affeyle!' dedi. Bu olaydan sonra onun ölünceye kadar tuz yediğini görmedim".
Mâlik b. Deygam şöyle anlatıyor: "Bir gün Basra çarşısından geçiyordum. Sebzelere bakan nefsim bana 'Keşke, bu gece bu sebzelerden bana yedirsen' dedi. Bunun üzerine kırk gece sebze yemeyeceğime dair yemin ettim".
Mâlik b. Dinar Basra'da elli sene kaldı. Bu zaman zarfında Basra ahalisinin ne yaş ve ne de kuru bir tek hurmasını yemedi. Bir gün çıkıp şöyle dedi: 'Ey Basralılar! İçinizde elli sene yaşadım. Bu arada ne yaş ve ne de kuru bir tek hurmanızı yemedim. Bu bakımdan benden eksilen sizi artırmadı; sizden artan da beni eksiltmedi. Elli seneden beri dünyayı boşamışımdır. Nefsim kırk seneden beri süt istemektedir. Yemin ederim ki Allah'a kavuşuncaya kadar da ona süt içirmeyeceğim'.
Hammad b. Ebî Hanîfe şöyle anlatıyor: "Bir keresinde Davud Tâî'nin evine gitmiştim. Kapı kapalıydı ve içerden ses geliyordu. Dinlediğimde Davud'un şöyle dediğini duydum: 'Ey nefsim! Havuç istedin, sana yedirdim. Sonra hurma istedin. Yemin ederim ki artık sana ebediyyen hurma yedirmeyeceğim'. Bu sözlerden sonra selâm vererek içeri girdim. Kendisi tek başına oturuyordu".
Ebû Hâzım (Seleme b. Dinar) bir gün çarşıdan geçerken bir meyve görüp canı çekti. Bunun üzerine oğluna 'Şu dalından koparılmış ve ambalajlanmış meyveden bize biraz al! İnşaallah dalından kopmayan ve hiç kimseye yasaklanmayan meyvelere de kavuşuruz' dedi. Oğlu meyveden alıp kendisine getirdiği zaman nefsine şöyle hitab etti: 'Ey nefis! Beni aldattın. Dolayısıyla o meyveye baktım ve ondan iştahım çekti. Onu satın alıncaya kadar da bana galebe çaldın. Allah'a yemin ederim ki onu tadamayacaksın!' Sonra o meyveyi fakir yetimlere gönderdi.
Musa el-Eşec şöyle demiştir: 'Yirmi seneden beri nefsim öğütülmüş tuz istemektedir'.
Ahmed b. Halife ise 'Nefsim yirmi seneden beri istekli olduğu halde benden kana kana su içmekten başka birşey istememiştir. Buna rağmen ona kana kana su içirmedim' demiştir.
Utbet'ul-Gulam'ın canı tam yedi sene et yemeyi arzuladı. Yedi seneden sonra kendi kendisine 'Yedi seneden beri her sene nefsimi bir sonraki seneye havale etmeye utanır oldum' diyerek bir parça et satın aldı. Bunu kızartıp bir ekmeğin içerisine koydu. Tam o sırada bir çocuğa rastladı. Ona 'Sen ölen falan adamın oğlu değil misin?' diye sordu. Çocuğun 'Evet! Ben onun oğluyum' demesi üzerine de eti ona verdi. Bu olayı anlatan Utbet'ul-Gulâm sonunda hüngür hüngür ağlamaya başlayarak şu ayet-i celîleyi okumuştur:
'Yoksula, yetime, esire sevdikleri yemekleri yedirirler'. (İnsan/8) Bu olaydan sonra, Utbet'ul-Gulâm bir daha et yememiştir.
Utbet'ul-Gulâm'ın canı, uzun seneler hurma yemek istedi. Bir gün bir kıratlık hurma satın aldı ve bunu iftar için akşama kadar bekletmeye karar verdi. Bu arada şiddetli bir rüzgar esmeye başladı. Öyle ki dünya kapkaranlık kesildi. Halk dehşete kapıldı. Bunun üzerine Utbet'ul-Gulâm kendi nefsine şöyle dedi. 'Bu, dünyayı kasıp kavuran rüzgar, sana karşı gösterdiğim cüretten ve aldığım o bir kıratlık hurmadan ileri geliyor! Kanaatime göre bütün insanlar senin günahından dolayı cezalandırılmaktadır. O halde andolsun ki bu hurmadan tadmayacaksın'.
Dâvud et-Tâî, yarım fülüslük sebze ile bir fülüslük sirke satın aldığı bir günün gecesinde kendi kendisine 'Ey Dâvud! Yazıklar olsun sana! Kıyâmet gününde senin hesabın çok uzun olacaktır' deyip durdu. O günden sonra da sadece katıksız ekmek yedi.
Utbet'ul-Gulâm bir gün Abdülvahid b. Zeyd'e 'Filan adam kendisini o şekilde vasıflandırıyor ki ben bu vasıfları kendi nefsimde göremiyorum' dedi. Abdülvahid de ona 'Çünkü sen ekmeğinle birlikte hurma da yiyorsun. O ise yavan ekmekle yetiniyor' karşılığını verdi. Utbet'ul-Gulâm 'Eğer ekmekle birlikte yediğim hurmayı terkedersem o mertebeye erişebilir miyim?' dediğinde de Abdülvahid 'Evet! Hatta daha ilerisini de elde edebilirsin' cevabını verdi. Bu söz üzerine Utbet'ul-Gulâm hüngür hüngür ağlamaya başladı. Arkadaşlarından birinin ona 'Allah seni ağlatmasın! Hurmayı terkedeceğin için mi ağlıyorsun?' demesi üzerine de Abdülvahid şöyle dedi: 'Utbe'yi kendi haline bırakın; çünkü nefsi onun birşeyi terketme hususundaki azminin kuvvetini daha önceden bilmektedir. O herhangi birşeyi bir defa terketti mi artık bir daha ona dönmez'.
Câfer b. Nasr39 şöyle anlatıyor: Cüneyd Bağdâdî, bana kendisi için vezir inciri satın almamı emretti. İstediği inciri satın aldım. İftar vaktinde bunlardan birini ağzına aldı. Sonra da çıkarıp atarak ağlamaya başladı ve bana 'Al bunları götür!' dedi. Kendisine 'Niçin yemiyorsun?' diye sorunca da şöyle dedi: "Gaibden bir ses bana 'Utanmıyor musun? Hani incir yemeyi benim hatırım için bırakmıştın. Şimdi ise sözünden cayıp yemeye yelleniyorsun!' diye seslendi".
Sâlih el-Murrî şöyle anlatıyor: Birgün Atâ es-Sülemi'ye 'Eğer geri çevirmezsen sana bir ikramda bulunacağım' dedim. O da kabul etti. Bunun üzerine oğlumla kendisine kavut, yağ ve baldan yapılmış bir şerbet gönderdim; oğluma da 'Bu şerbeti içinceye kadar onun yanından ayrılma!' diye tembihledim. Ertesi gün de yine aynı şerbetten gönderdim. Fakat bu sefer geri çevirdi, içmedi. Ben de kendisini kınayarak 'Sübhânallah! Sen nasıl olur da benim ikramımı geri çevirirsin?' dedim. Gerçekten kırıldığımı anlayınca bana şöyle dedi: 'Sakın bu yaptığım seni üzmesin! İnan ki böyle bir şerbeti hayatımda ilk defa içiyorum. Nefsimi ikinci defa içmesi için zorladıysam da olmadı. Her içmek istediğimde aklıma şu ayet-i celîle geldiğinden yapamadım:
Onu yutmaya çalışır; fakat boğazından geçiremez. Her taraftan kendisine ölüm geldiği halde yine ölemez. Bunun arkasından da şiddetli ve ağır bir azab (cehennemde ebedî kalış) vardır.
(İbrahim/17)
Bunun üzerine ağlayarak kalbimden şöyle dedim: 'Sen bir vadide, bizse ayrı bir vadide bulunuyoruz'.
Sırrî es-Sakatî şöyle demiştir: 'Otuz seneden beri nefsim benden pekmeze batırılmış havuç istemektedir. Hâlâ da onun bu isteğini yerine getirmiş değilim'.
Ebû Bekir Celâ (veya Cilâ) şöyle demiştir: "Ben bir kişi tanıyorum ki nefsi kendisine 'Ben on gün senin emrini dinleyip açlık çekeyim; sen de bu on günden sonra bana canımın çektiği birşeyi yedir' demekte; o ise nefsine 'Ben senden on gün aç kalmanı değil, açlık çektiğinde isteyeceğin şeyi terketmeni istiyorum!' karşılığını vermektedir".
Bir âbid, bazı arkadaşlarını davet ederek onlara ekmek ikram etti. Arkadaşlarından biri seçmek için ekmekleri evirip çevirmeye başladı. Bunu gören âbid, bu arkadaşına 'Yavaş ol! Ne yapıyorsun?' diye çıkıştı ve devamla şunları söyledi: 'Beğenmediğin ekmekte ne kadar hikmet bulunduğunu ve onun bu hale gelmesi için kaç kişinin çalıştığını biliyor musun? Suyu (yağmuru) getiren bulut, buğdayı bitiren toprak, sulayan su, rüzgar, toprak, çalıştırılan hayvanlar ve (çalışan) insanlar; bunların hepsi ekmeği bu hâle getirmek için çalışmışlardır. Bütün bunlardan sonra sen hâlâ onu evirip çeviriyor, beğenmiyorsun'.
Bir haberde geçtiğine göre ekmek, sofraya gelinceye kadar otuzaltı sanatçının elinden geçer ki bunların ilki Mikâil'dir. Mikâil, yağmuru rahmet hazinelerinden ölçülü olarak göndermekle görevlidir. Sonra bulutları sevk ve idare eden meleklerle güneş, ay, felekler, hava melekleri ve yeryüzündeki hayvanlar gelir, En sonuncusu ise fırıncıdır.
Eğer Allah'ın bunca nimetim teker teker saymaya kalkarsanız sayamazsınız. Gerçekten insan çok zâlim ve çok nankördür.
(İbrahim/34)
Seleften biri şöyle anlatıyor: Kasım Cûî'ye40 'Zühd nedir?' diye sordum. O da bana Peki sen zühd hakkında neler duydun?' diye sordu. Kendisine zühd hakkında duymuş olduğum şeyleri söylediğimde sustu. 'Sen ne dersin?' diye ısrar etmem üzerine de şunları söyledi: 'Bilmiş ol ki mide, kulun dünyasıdır. Bu bakımdan kul midesinin ne kadarına sahip ise, zühdün de o kadarını elinde bulunduruyor demektir. Diğer taraftan midesi onun ne kadarını tasarrufu altına almışsa, dünya da o nisbette kendisine hâkim sayılır'.
Bişr el-Hafî hastalanmıştı; meşhur doktor Abdurrahman'a gidip uygun yiyecekleri sordu. Bunun üzerine Abdurrahman kendisine şöyle dedi:
-Sen benden ilâç istiyorsun. Fakat söylersem kabul etmezsin.
-Söyle bakalım neymiş?
-Sekencebin (sirke ve baldan yapılan bir macundur) ilâcını içecek; ayva emeceksin. Ondan sonra da izfidbac yiyeceksin.
-Acaba sekencebinden daha hafif ve onun yerini tutacak bir macun biliyor musun?
-Hayır!
-O halde ben söyleyeyim.
-Nedir?
-Sirke ile hindiba. . . Ey doktor! Ayvanın yerini tutacak ve ondan daha hafif birşey biliyor musun?
-Hayır!
-Ben biliyorum!
-Nedir?
-Harnub-i Şami (Keçiboynuzu) . . . Peki izfidbacdan daha hafif ve onun yerini tutacak birşey biliyor musun?
-Hayır!
-Ben biliyorum!
-Nedir?
-İnek yağı ile kavrulmuş nohut unu. . .
-Sen tıb ilmini benden daha iyi biliyorsun. O halde benden ne soruyorsun?
Bütün bu anlattıklarımızdan anlaşılmıştır ki bahsi geçen kimseler, nefsin şehvetlerinden tıkabasa yeyip midelerini doldurmaktan kaçınmışlardır. Bunu da zikrettiğimiz faydaları temin için yapmışlardır. Ancak bu durum daimi değil bazı vakitlerde olmuştur; çünkü bu kişiler her vakit helâli elde edemezlerdi. Bundan dolayı da zaruri miktarla yetinmişlerdir. Şehvetler ise, zaruri miktara dahil değildir.
Ebû Süleyman Dârânî şöyle demiştir: Tuz şehvettir; çünkü yavan ekmekten fazladır. Ekmeğin dışındaki şeyler şehvete dahildir'. (Bu bakımdan böyle şeyler ancak helâlden olursa alınır) . Bu hâl takvânın en son haddidir. O halde buna gücü yetmeyen kimse nefsinden gâfil olmamalı ve ulu orta şehvetlere dalmamalıdır. Kişinin her bulduğunu yemesi ve nefsinin her isteğini yerine getirmesi, israf olarak yeter de artar bile. Bu bakımdan kişinin devamlı olarak et yememesi en uygunudur. Nitekim Hazret-i Ali şöyle demiştir: 'Kırk gün et yemeyenin ahlâkı ve çehresi kötüleşir (bozulur) ; kırk gün üst üste et yemeye devam edenin de kalbi katılaşır!'
'Et, devamlı yiyenlerde tıpkı şarap gibi alışkanlık yapar' denilmiştir. Aç olduğu halde helâliyle cinsî münâsebette bulunmak isteyen kimsenin, her iki (yeme ve cinsî münâsebette bulunma) isteğini de yerine getirmek suretiyle nefsini takviye etmesi doğru değildir; çünkü nefis, çoğu zaman daha fazla cinsî ilişkide bulunmak için yemeyi arzulamaktadır! Tok olarak uyumamak müstehabdır. Böyle yapıldığı takdirde iki gaflet bir araya getirilmiş olur. Dolayısıyla insan gevşekliğe alışır ve kalbi de bundan dolayı katılaşır. O halde karnı tok olan kimse ya namaz kılmalı veya oturup Allah'ı anmalıdır; çünkü bu, nimetin şükrünü eda etmeye en yakın olan durumdur. Bir hadîs-i şerifte şöyle buyurulmuştur:
Yediklerinizi zikir yapmak ve namaz kılmakla eritiniz. Tok karnına da uyumayınız ki kalbiniz katılaşmasın!41
Yemeği hazmetmek için en azından dört rek'at namaz kılmalı veya yüz tesbih çekmeli ya da yemeğin akabinde Kur'ân'dan bir cüz okumalıdır.
Süfyân es-Sevrî doyasıya yediği gün namaz üzerine namaz kılar ve vaktini zikirle geçirirdi. Kendisi şöyle derdi: 'Siyah köleyi doyur ve sonra da çalıştırmak sûretiyle yorgun düşür!' Başka bir zaman da şöyle demiştir: 'Merkebi doyur; arkasından da çalıştırmak sûretiyle yorgun düşür'.
Canı, yemekle birlikte güzel bir meyve isteyen kimse, ekmeği bırakıp onun yerine canının çektiği meyveyi yemelidir ki o şey kendisine azık olsun, çerez olmasın! Böylece de nefsi için âdet ile şehveti biraraya getirmemiş olur.
Sehl et-Tüsterî, elinde ekmekle hurma bulunan İbn Sâlim'e42 şöyle demiştir: 'Önce hurmayı ye! Eğer bu, ihtiyacına kâfi gelirse ne âlâ! Aksi takdirde ondan sonra ihtiyacın kadar ekmek yersin'.
Farklı iki yemeğe sahip olan kimse önce lezzetli olandan başlamalıdır; çünkü lezzetli bir yemekten sonra gelen kaba bir yemek, artık iştahı çekmez. Kaba yemeği önce yiyen kimse ise lezzetli yemeği açlıktan değil, lezzetinden dolayı yer.
Bazı zâtlar arkadaşlarına şöyle derlerdi: " (Nefsin zaruri gıdadan başka istediği şeyleri) yemeyiniz. Yeseniz bile aramayınız. Eğer ararsanız sevmeyiniz. Ekmeğin bazı çeşitlerini aramak şehvettir".
İbn Ömer şöyle diyor: 'Irak'da bize ekmekten daha sevimli gelen bir meyve yoktu'. Dikkat edilirse görülür ki İbn Ömer, ekmeği meyve yerine koymaktadır. Kısacası nefsi, mübah şehvetlerde ve her durumda o şehvetlerin peşinde gitmek hususunda ihmal etmeye yol (ruhsat) yoktur. Kul, şehvetinden ne kadarını elde ederse, kıyâmet gününde ona 'Sen zevkleri dünya hayatında yaşamış ve hayatını onunla geçirmişsin' denilmesinden korkulur. Kişi âhiret zevklerinden ve nimetlerinden, nefsiyle mücâhede edip şehvetleri terkettiği nisbette yararlanır.
Basra ahalisinden bir zât şöyle buyurmuştur: 'Nefsim benden pirinç unundan yapılmış ekmekle balık isteyip durmaktadır. Ben de onun bu isteğini yerine getirmedim. Onun isteği şiddetlendikçe benim de mücâhedem şiddetlendi. Bu durum tam yirmi senedir böyle devam ediyor'.
Bu zatın ölümünden sonra âriflerden biri onu rüyasında görür ve Allahü teâlâ sana nasıl davrandı?' diye sorar. O da şöyle cevap verir: Allahü teâlâ’nın bana ihsan etmiş olduğu nimet ve ikramları kelimelerle anlatamam. Fakat şu kadarını söyleyeyim ki Allahü teâlâ bana ilk olarak pirinç ekmeği ile balık ikram ederek şöyle buyurdu: "İşte bugün hesapsız ve sorgusuz olarak nefsinin dünyadaki arzusunu yerine getir!"
Yeyin, için! Afiyet olsun! (Dünyadaki) geçmiş günlerde yaptığınız sâlih amellere karşılık olarak. . . (Hâkka/24)
Zira onlar dünyada iken şehvetleri terketmişlerdi. Bu sırra binaendir ki Ebû Süleyman Dârânî şöyle demiştir: 'Şehvetlerden birini terketmek, kalp için bir sene oruç tutup ibâdet etmekten daha yararlıdır'. Allahü teâlâ bizi kendisini razı edecek ameller işlemeye muvaffak eylesin!
31) Ahmed, Ebû Nuaym
32) Irâkî tarafından aslına rastlanılmamıştır.
33) Beyhakî, Şitab 'ul-Îman
34) Bu hadîsi 'Hazret-i Peygamber'in fiili olarak' görmüş değilim. Ancak Hazret-i Peygamber'in sözüdür. (Buhârî, Ebû Said'den) , [Irâkî
35) Irâkî tarafından aslına rastlanılmamıştır
36) İbn Adiyy, Kâmil
37) İbn Hıbbân
38) Deylemî
39) Bu zat Bağdadlıdır ve Hicrî 348 senesinde Bağdad'da vefat etmiştir
40) Dimeşkli Osman'ın oğludur. Çoğu zaman aç kaldığından dolayı kendisine Cûî mahlası verilmiştir.
41) İbn Sinnî, Taberânî
42) Ebû Hasan Ali b. Sâlim. Basralı olup Ebû Tâlib el-Mekkî'nin şeyhidir
Açlığın Hükmü, Fazileti ve Açlık Konusunda İnsanların Farklı Tutumları
Her işte ve her ahlâkta en yüce hedef normal ve orta yoldur; zira işlerin en hayırlısı ortanca olanlarıdır. Normalin her iki tarafı da (ifrat da, tefrit de) yerilmiştir. Açlığın faziletleri hakkında söylediklerimizden, açlıkta ifrata kaçmak gerektiği anlaşılabilir. Oysa böyle değildir. Fakat insan tabiatının en uzak şeyleri istediği ve aynı zamanda bu istekte bozukluk olduğu herşey için ilâhî nizamın onu menetmek hususunda mübalâğalı bir şekilde inmesi şer'î hikmetin sırlarındandır. Öyle bir tarzda gelmiştir ki, câhil bir kimse bile buradaki amacın, imkân nisbetinde tabiatın isteğinin tam zıddına göre hareket edilmesi gerektiğine işaret edildiğini anlar. Âlim ise, buradaki amacın mûtedil davranmak olduğunu bilir. Çünkü tabiat, aşırı yemek istediği zaman, şeriat da engelleyici olmalı ki böylece karşılıklı mücadele yapılabilsin ve normal durum tahakkuk etsin! Çünkü nefsini tamamen susturacak kimse çok azdır. Biliniyor ki böyle bir kimse zirveye varamaz. Zira eğer israfçının birisi, tabiatın zıddına israf ederse, bunun da kötülüğüne delâlet eden delil, Allah'ın nizamında mevcuttur. Nitekim Allah'ın nizamı gece ibâdetini ve orucu şiddetle övmüştür. Öyle ki Hazret-i Peygamber, ashâb-ı kirâmın bir kısmının bütün sene oruç tuttuğunu ve bütün gece kalkıp ibâdet ettiğini öğrendiği zaman böyle yapmayı yasaklamak zorunda kalmıştır. 43
Bu hakikati kavradığın zaman bil ki; mûtedil bir tabiata göre, en faziletli davranış, midenin ağırlığını hissetmeyecek ve açlığın elemini duymayacak derecede yemektir. Öyle bir derecede yemelidir ki karnını unutmalıdır. Açlık kendisine asla tesir etmemelidir. Çünkü yemenin hedefi; hayatı devam ettirmek ve ibâdet için kuvvet temin etmektir. Midenin ağırlığı ise, insanı ibâdetten meneder. Açlığın elemi de kalbi meşgul eder ve dolayısıyla ibâdetten meneder. Bu bakımdan öyle bir şekilde yemelidir ki yenilen maddenin kendisinde menfî tesiri kalmamalıdır. Böylece meleklere benzemiş olur. Çünkü melekler hem yemeğin ağırlığından, hem de açlığın eleminden uzaktırlar. İnsanın gayesi ise, meleklere uymak olmalıdır. İnsanoğlunun yemekten ve açlıktan kurtuluşu olmadığı zaman bu iki taraftan da uzak olan mûtedil bir şekilde davranması gerekir.
Âdem oğlunun orta yolu seçmek sûretiyle karşılıklı taraflardan (ifrat ve tefritten) uzaklaşmak istemesi bir ateş çemberi içerisine düşen bir karıncanın haline benzer. Şöyle ki; karınca, kendisini çepeçevre kuşatan ve içinden çıkılması mümkün olmayan ateşin hararetinden kaçar. Çemberin odak noktasına varıncaya kadar da bu kaçışı devam eder. Eğer karınca ölürse, mutlaka bu (orta) noktada ölür; çünkü bu nokta karıncayı çevreleyen ateşin hararetinden en uzak olan yerdir. İşte şehvetler de böyledir; ateşin karıncayı kuşatması gibi insanoğlunu kuşatmıştır. Melekler ise bu çemberin dışında bulunmaktadırlar. İnsan hiçbir zaman bu çemberin dışına çıkamaz. Meleklere benzemek istese bile buna muvaffak olamaz. Bu bakımdan insanoğlunun meleklere en fazla benzediği hali, ifrat ve tefritten uzaklaşma hâlidir. Taraflardan en uzak olan yer ise, orta noktadır. O halde karşılıklı hallerin tamamında orta nokta -ki buna merkez denilir- en uygun olanıdır. Hazret-i Peygamber şu hadîs-i şerîfiyle bunu ne güzel anlatmıştır:
İşlerin en hayırlısı ortancalarıdır. 44 Şu ayette de buna işaret vardır:
Yeyiniz, içiniz; (fakat) israf etmeyiniz. (A'raf/31)
Açlık ve tokluğu hissetmediği zaman insanoğlu için ibâdet ve düşünce kolaylaşır. Nefsi hafîfleşir. Nefsin hafîfleşmesiyle birlikte çalışma azmi de artar. Fakat bu durum ancak tabiatın normale dönmesinden sonra mümkün olur. İşin başlangıcında, yani nefsin huysuz ve şehvet aşığı olduğu, ifrata meylettiği zamanda itidal (normallik) fayda vermez. Bu durumda nefsi şiddetli bir şekilde açlıkla terbiye etmek gerekir. Nitekim eğitilmemiş huysuz bir hayvanı normale döndürebilmek için aç bırakmak, vurmak ve benzeri hareketlerle mübalâğalı bir şekilde uğraşmak gerekir. Hayvancağız uysallaşır ve normale döndüğünde artık cezalandırılması ve aç bırakılması gerekmez.
İşte bundan dolayıdır ki şeyh, müridine kendi nefsinde tatbik etmediği şeyleri emreder. Şöyle ki; kendisi açlık çekmediği halde müridine aç kalmayı emreder ve yine kendisi meyve yediği ve şehvetlerini helâl yollardan tatmin ettiği halde müridini bunlardan meneder; çünkü kâmil bir şeyh nefsini terbiye etmiştir. Bu yüzden de artık onu cezalandırmasına gerek kalmamıştır. Oburluk, şehvet, huysuzluk ve ibâdetten kaçınma gibi hallerde en uygunu, nefsi aç bırakmaktır. Açlık, nefsin bütün bu hallerinde kendisini gösterir ve elemini hissettirir. Maksat, normale dönünceye kadar nefsi kırmaktır. Nefsi normale döndükten sonra kişi de gıdasında normale döner. Âhiret yolcularından ancak ya sıddîk olanlar ya da ahmak gururlular açlığa devam etmekten kaçınırlar. Sıddîklar, nefislerinin dosdoğru yolda bulunmasından ve açlık kamçısıyla hakka doğru sürülmeye gerek kalmamasından dolayı açlığa devam etmekten kaçınırlar. Mağrur ise kendisini, nefsini terbiye edip yola getirmesine gerek kalmayan bir sıddîk zannettiğinden dolayı açlıktan kaçınır. Bunun da nefsi hakkında hayırlı olduğunu sanır! Fakat bu, tehlike bakımından en büyük ve en ağır gururdur. Çünkü nefis, nâdiren tam olarak terbiye edilir; çoğu zaman da aldanır. Mağrur kimse, sıddîklara ve onların, nefislerine karşı gösterdiği müsamahaya bakar ve kendi nefsine müsamaha göstermeye kalkışır. Bu tıpkı sıhhatli bir kimseye bakarak onun yediklerini yiyen bir hastanın durumuna benzer. Bu hasta kendisinin de sıhhatli olduğunu zanneder ve sonuçta bu yediklerinden dolayı helâk olur.
Yemeği az bir miktar ile sınırlamanın ancak hususi bir vakitte ve hususi bir çeşit için olduğuna, aslında istenilenin bu olmadığına, bununsa ancak haktan uzak ve kemâle erememiş bir nefsin mücâhedesi olduğuna Hazret-i Peygamber'in yemeği için bir vakit takdir ve tayin etmemiş olması delâlet eder.
Hazret-i Aişe şöyle der: 'Hazret-i Peygamber (sallâllahü aleyhi ve sellem) öyle oruç tutardı ki biz artık orucunu bozmayacaktır derdik ve oruca öyle ara verirdi ki biz artık oruç tutmayacaktır derdik'. 45
Hazret-i Peygamber eşlerinden birinin odasına girer ve 'Sizin yanınızda yemem için birşey var mıdır?' diye sorardı. Eğer onlar Vardır' derlerse yerdi. Eğer onlar 'yoktur' derlerse, o halde 'Ben oruçluyum' derdi. 46
Hazret-i Peygamber'e birşey ikram edildiğinde 'Ben oruç tutmaya niyetlenmiştim' der ve sonra da ikram edilen şeyden yerdi. 47
Bir gün Hazret-i Peygamber çıkıp 'Ben oruçluyum' dedi. Hazret-i Âişe 'Bize Hîs denilen yemekten hediye geldi' dedi. Hazret-i Peygamber 'Ben oruç tutmaya niyet etmiştim. Fakat gelen yemeği bana getir' dedi. 48
Sehl et-Tüsterî'ye 'Başlangıçta nasıldın?' diye soruldu. O birçok riyazet şekilleri anlattı. Kendisi Nebk (Sedr) denilen ağacın yapraklarıyla karnını doyururmuş. O riyazetlerden diğer biri de üç sene boyunca incirlerin kırıntılarını yemiş olmasıymış. Sonra üç sene boyunca üç dirhem ile aldığı şeylerle idare etmiş. Kendisine 'Şimdi nasılsın?' diye sorulduğunda cevap olarak şöyle demiş: 'Ben sınırsız ve vakitsiz yiyorum'. Sehl'in sınırsız ve vakitsiz demekten gayesi 'ben çok yiyorum' değildir. Aksine ben 'yediğimi bir miktar ile ölçmem' demektir.
Mârûf Kerhî'ye yemeklerin en lezzetlileri hediye edilir, o da bunları yerdi. Kendisine 'Senin âhiret kardeşin Bişr, böyle yapmıyor' denildiğinde şöyle dedi: 'Kardeşim Bişr'i takvâ yakalamıştır. Beni ise marifet serbest bırakmıştır'. Sonra da 'Ben mevlâmın evinde misafirim. Yedirdiği zaman yer, aç bıraktığı zaman da sabrederim. İtiraz etmek ne haddime!' diye ekledi.
İbrahim b. Edhem birgün ihvânından birine birkaç dirhem vererek 'Bu paralarla bize kaymak, bal ve havari ekmeği al!' dedi. Kendisine 'Ey Ebû İshak! Bütün bunları alsın öyle mi?' denildiğinde şöyle cevap verdi: 'Allah sizden razı olsun! Biz bulduğumuz zaman erkekler gibi yer, bulamadığımız zaman da yine erkekler gibi sabrederiz'.
İbrahim, birgün birçok yemek hazırlatarak arkadaşlarından küçük bir grubu davet etti. Gelenlerin içinde Evzâî ve Süfyân es-Sevrî de bulunuyordu. Süfyân es-Sevrî, İbrahim'e 'Ey Ebû İshak! Sen bu yemeğin israf olmasından korkmuyor musun?' diye sordu. İbrahim de 'Yemekte israf yoktur! İsraf ancak, elbise ve ev eşyalarında olur' cevabını verdi.
İlmi, işitmek ve nakil yoluyla öğrenmiş olanlar, bir İbrahim Edhem'in sözüne bakar, bir de Mâlik b. Dinar'ın 'Yirmi seneden beri evime tuz girmedi' sözüyle, Sırrî es-Sakatî'nin 'Kırk seneden beri bir havucu pekmeze daldırıp yemeyi istediğim halde hâlâ yapmış değilim' sözüne bakar da bu durumların birbirine ters düştüğünü görür ve şaşıp kalır veya kesinlikle bunların birisinin yanlış olduğu hükmünü verir. Sözün sırlarını basiretle bilen bir kimse ise, bütün bunların hak olduğunu bilir. Fakat bunlar, hallerin değişik olmasına göre haktırlar. Sonra bu değişik halleri ihtiyatlı ve zeki bir insan, mağrur veya ahmak bir kimse dinler. İhtiyatlı kişi 'Ben âriflerden değilim ki, nefsime müsamaha edeyim. Bu bakımdan benim nefsim Sırrı es-Sakatî, Mâlik b. Dinar'ın ve şehvetlerden kaçan bu büyük insanların nefsinden daha itaatkâr değildir' der ve onlara uyar. Mağrur kimse ise şöyle der: 'Benim nefsim Mâruf Kerhî'nin, İbrahim b. Edhem'in nefsinden daha âsi değildir. Bu bakımdan ben kendilerine uyar ve yiyeceğimdeki ölçü ve sınırı kaldırırım. Ben de mevlâmın evinde misafirim. Ben nerede, itiraz etmek nerede!' Sonra, eğer başkası onun hakkına tecavüz eder ona hürmet etmezse, onun başına kıyâmeti koparır, çeşitli itirazlara başvurur.
İşte bu saha, şeytanın, ahmaklarla beraber cirit oynadığı geniş bir sahadır. Yemekte, oruç ve şehevî şeylerde ölçüyü kaldırmak, ancak velayet (velilik) veya nübüvvet (peygamberlik) penceresinden bakan bir kimse için mümkün olur. Bu kimse ile Allah arasında nefsi serbest bırakmak veya tutmak hususunda bir alâmet vardır. Bu ise nefsin, hevâ ve âdetlere uymaktan tamamen kurtulmasından sonra mümkün olur. Nefsi bu kayıttan öyle kurtulur ki yediği zaman yemesi niyetle olur. Nitekim yemediği zaman da niyetle olduğu gibi. . . Bu bakımdan bu kişi yemesinde de orucunda da Allah'a ibâdet etmiş olur.
Hazımlı olmayı ve tedbiri Hazret-i Ömer'den öğrenmek uygundur. Hazret-i Ömer, Hazret-i Peygamber'in balı sevdiğini ve balı yediğini gördüğü halde kendi nefsini Hazret-i Peygamber'in nefsine kıyas etmedi. Hatta bal ile karıştırılmış soğuk şerbet kendisine takdim edildiği zaman bal kabını elinde evirip çevirdi ve 'Ben bunu içersem tadı geçecektir. Mesuliyet ve sorumluluğu kalacaktır. Bunun hesabını benden uzaklaştırınız' deyip onu bıraktı. Bu sırları şeyhin müridine söylemesi caiz değildir. Aksine şeyh, müridinin yanında açlığı övmelidir. Müridini normal yemeye davet etmemelidir. Çünkü mürid, şeyhinin söylediğinde mutlaka kusur eder. Bu bakımdan şeyhin müridi devamlı açlığa davet etmesi gerekir ki bu sayede normal davranabilsin. Müridine 'kâmil ârif, nefsin riyazetlerinden müstağni olur' dememelidir. Çünkü şeytan, bu takdirde müridin kalbinde bir ilgi görür ve her saat kalbine 'sen kâmil bir ârifsin' vesvesesini ilka eder ve 'ınârifet ve kemâlden elde etmediğin ne kaldı?' der.
Hatta İbrahim-i Havass'ın âdeti, müridine emrettiği her riyazeti, müridle beraber çekmekti ki müridin kalbine 'şeyhim, yapmadığını bana emretti' vesvesesi gelip riyazet çekmekten ürkmesin! Kuvvetli bir mürşidin, riyazet ve başkasını ıslah etmekle meşgul olduğu zaman zayıflara benzemek ve onları saâdete ulaştırmak için son derece merhametli olup, onların seviyesine inmesi lâzımdır. Bu hâl, Peygamber ve velilerin en büyük ibtilâlarından biridir. İtidâl derecesi her şahıs hakkında gizli olduğuna göre, en doğrusu ve ihtiyatlısı her durumda ihtiyatı bırakmamasıdır ve bunun içindir ki Hazret-i Ömer, oğlu Abdullah'ı yağda kavrulmuş et yerken görünce kamçısıyla Abdullah'ı kamçıladı ve 'Böyle yapma! Bir gün ekmekle et, başka bir gün ekmekle süt, başka bir gün ekmekle yağ, başka bir gün ekmekle zeytin, başka birgün ekmekle tuz, diğer bir gün yavan ekmek ye!' dedi. İşte normal yol budur. Et yemeye ve şehvetlere devam etmeye gelince, bu israf ve ifrattır. Eti, tamamen terketmek ise yasaklanmış cimriliktir. Hazret-i Ömer'in gösterdiği yol ise, ifrat ve tefrit tarafları arasında dosdoğru ve normal yoldur. Allah herkesten daha iyi bilir!
43) Buhârî, Müslim
44) Beyhakî
45) Buhârî, Müslim
46) Ebû Dâvud, Tirmizî, Nesâî
47) Beyhakî
48) Müslim
23-3
Yemeği Azaltan ve Şehvetleri Terkeden Bir Kimseye Ansızın Gelen Riya'nın Âfeti
Şehveti terkedenin kalbine iki büyük âfet girebilir ki ikisi de tehlike yönünden her istediğini yemekten daha tehlikelidir.
Birinci Afet
O âfetlerin birincisi, nefsin bir kısım yemekleri terketrneye gücünün yetmemesi ve iştahı onlara çekmesidir. Fakat buna rağmen canının bunları çektiğinin bilinmesini istemez. Böylece şehvetini gizlemeye çalışır. İnsanların yanında yemediklerini tenhada yer.
İşte gizli şirk budur. Âlimlerin birine bir zâhidin durumu soruldu. O âlim sustu. Kendisine denildi ki:
-Onun bir kötülüğü olduğunu mu biliyorsun?
-Cemaatle beraber yemediğini tek başına kaldığında yemektedir.
Bu ise büyük bir âfettir. Aksine kulun yapması gereken şey, yemeden vazgeçemediği ve yemeklere duyduğu arzuyu, müptelâ olduğu ve şehvetlerin sevgisinde bulunduğu zaman açığa vurmaktır. Çünkü böyle yapması durumunun doğruluğunu gösterir. Bu ise amellerle yapılan mücâhedelerin karşılığıdır. Çünkü kusurunu gizleyip, olgun olduğunu göstermek, katmerli iki noksanlıktır; gizlemekle beraber iki defa yalan söylemektir. Bu bakımdan böyle olan bir kimse iki azaba müstehak olur ve Allah böyle bir kimseden ancak iki sadık tevbe yaparsa razı olur. Bu sırra binaen Allahü teâlâ, münâfıkların hakkında şiddet göstererek şöyle buyurmuştur:
Muhakkak ki münâfıklar cehennemin en aşağı tabakasındadırlar. (Nisâ/145)
Çünkü kâfir, küfredip küfrünü açıklar. Münâfık ise kâfir olduğu halde küfrünü gizler. Küfrünü gizlemesi de ikinci bir küfürdür. Çünkü böyle yapan bir münâfık, Allah'ın, kendisinin kalbini bildiğini hafife almakta, insanların kendisini bilmesini ise büyütmektedir. İşte bunun için küfrünü gizler. Ârif kimseler ise şehvetlere, hatta günahlara müptelâ olurlar. Fakat riya, hile ve kusurlarını gizlemeye müptelâ olmazlar. Hatta ârifin kemâli, Allah için şehvetleri terketmek ve içinden şehvete taraftar olması keyfiyetini açıklamaktır. Bunu da halkın kalbinden mertebesini düşürmek için yapmalıdır. Çünkü selef-i sâlihînden biri, yiyecekleri satın alır ve evine asardı. Oysa kendisi onları yeme iştiyâkını öldürmüştü. O halde, bunları satın alıp asmaktan gayesi, halini gizlemektir ki gâfillerin kalbi kendisinden uzaklaşsın, gâfiller hallerini bozmasınlar. Zâhidliğin son noktası, zâhidlikte zâhid olmak, onun zıddını göstermek sûretiyle bunu başarmaktır. Böyle yapmak, sıddîkların amelidir. Çünkü böyle yapmak, iki doğruyu bir araya getirmek demektir. Nitekim daha öncekinin, iki yalanı bir araya getirmek olduğu gibi. . . Bu kimse, nefsine iki ağır yük yüklemiş, nefsine sabrın acısını iki defa; arzu ettiği şeyden nefsini alıkoyarak ve nefsinin hoşuna giden gösterişten uzak durarak tattırmıştır. Şüphe yok ki sabrettiklerinden dolayı onlara iki defa ecir verilir. Bu, kendisine verilen sadakayı açıkça alıp ve gizlice o sadakayı geri götürüp verene iade eden ve açıkça almak sûretiyle nefsini zilletle, gizlice geri vermek sûretiyle de nefsini fakirlikle kıran kimselerin yoludur.
Bunu yapamayan hiç olmazsa yemeklere duyduğu arzuyu ve eksikliğini açığa vurmak ve bu hususta doğru hareket etmek fırsatını kaçırmasın. Şeytanın 'Sen eğer bunu açığa vurursan başkası da sana uyar. Bu bakımdan başkasının ıslahı için bu durumunu gizli tut!' demesine sakın aldanmasın. Çünkü kendi nefsinin ıslahı, başkasının ıslahından daha önemlidir. Bu bahane ise katıksız riyadır. Şeytan onu bu riyaya başkasının ıslahı kisvesi altında teşvik eder ve bu sırra binaen de kusurunun açığa çıkması kendisine gayet ağır gelir. Her ne kadar kusurunu bilen kimsenin, fiiline uyulacak bir kimse olmadığını veya kendisinin bunları terketmesine inanmasından dolayı aksini görse de, ürkmeyeceğini bilse de yine durum değişmez!
İkinci Âfet
Şehvetleri terketmeye gücü yetmesine rağmen bunları terkettiğinin bilinmesine sevinir. Böylece şehvetlerden çekinmekle şöhret bulur. Böyle kimse zayıf bir şehvet olan yemek şehvetine engel olabilir, fakat daha şerli olan rütbe şehvetine boyun eğer. Gizli şehvet ise, zaten bu ikincisidir. Ne zaman kişi, böyle bir şehvete taraftar olduğunu hissederse, bu şehveti kırmak, yemek şehvetini kırmaktan daha önemlidir. Bu bakımdan yemesi daha evlâdır.
Ebû Süleyman Dârânî şöyle demiştir: 'Sana hoşuna giden bir yemek ikram edildiği zaman -sen de onu daha önce terketmişsen- ondan az bir şey al! Fakat nefsine son derecesine kadar arzusunu verme. Böyle yaptığın takdirde, nefsinin arzusunu gidermiş olursun ve aynı zamanda onun arzusunu tam olarak kendisine vermediğinden dolayı onu perişan etmiş olursun'.
Câfer-i Sâdık (radıyallahü anh) şöyle demiştir: 'Bana bir yemek hediye edildiği zaman nefsime bakarım. Eğer arzu duyarsa o takdim edilen şeyden ona yediririm ve yedirmek onu menetmekten daha üstündür. Eğer arzusunu gizlerse, o takdim edilen şeyden çekindiğini belirtirse, ona vermemek sûretiyle cezalandırırım ve ona yedirmem'.
İşte bu yol, bu gizli şehvetten dolayı nefsin cezalandırılma yoludur. Kısacası, yemek şehvetini terkedip de riyâ şehvetine düşen kimse, akrepten kaçarak yılana sarılan kimse gibidir; çünkü riyânın şehveti, yemeğin şehvetinden çok daha zararlıdır. Tevfîk ve hidayet Allah'tandır!
23-4
Ferc'in (Tenasül Uzvu'nun) Şehveti
Cinsî ilişkinin şehveti, iki faydadan ötürü insanoğluna verilmiştir.
Birinci Fayda
Cima'nın zevkini anlayıp âhiret zevklerini ona kıyas etsin diye verilmiştir. Çünkü cima'nın zevki, eğer devam ederse bedenlerin en büyük zevki olur. Nitekim ateşin eleminin, bedenin en büyük eleminden olduğu gibi. . . Teşvik etmek ve korkutmak ise, insanları saadete sevk eder. Bu sevketmek ameliyesi ancak hissedilir bir elem, hissedilir ve idrak edilir bir zevk ile mümkündür. Çünkü zevk ile idrak edilmeyen birşeye karşı insanın iştiyakı kabarmaz.
İkinci Fayda
Neslin bekâsı ve varlığın devamıdır. İşte bu da cima'nın faydasıdır. Fakat cinsî ilişkide din ve dünyayı yok eden âfetler vardır. O âfetler eğer kontrol altına alınmaz ve normal hâle getirilmezse bu tehlike sözkonusudur. Nitekim
'Ey rabbimiz! Güç yetiremiyeceğimiz şeyi bize yükletme!' (Bakara/286) ayet-i celîlesinin tevilinde, bunun mânâsının şehvetin serkeşliği olduğu söylenmiştir.
İbn-i Abbâs 'Karanlığı çöktüğü zaman gecenin şerrinden' (Felâk/3) ayetinin tefsirinde 'tenasül uzvunun intişarıdır' demiştir. Bazı râviler bu sözü Hazret-i Peygamber'e isnad etmişlerdir. Ancak Hazret-i Peygamber 'İzâ vekabe' ayetinin tefsirinde ibareyi 'Tenasül uzvu girdiği zaman' şeklinde tefsir etmiştir.
'Kişinin tenasül uzvu intişar ettiği zaman, aklının üçte ikisi gider' denilmiştir. Hazret-i Peygamber duasında derdi ki:
Ey Allahım! Kulağımın, gözümün, kalbimin, (tenasül uzvumun) ve menimin şerrinden sana sığınıyorum. 49
Kadınlar şeytanın tuzaklarıdır. Eğer bu şehvet olmasaydı kadınların erkekler üzerindeki saltanatı olmazdı. 50
Rivâyet ediliyor ki, Musa (aleyhisselâm) bir mecliste oturuyordu. Ansızın İblis çıkageldi. Sırtında renkli bir bornoz vardı. Musa (aleyhisselâm) ona şöyle sordu:
-Sen kimsin?
-Ben İblisim!
-Allah seni yaşatmasın! Niçin geldin (işin nedir?)
-Allah nezdindeki yüksek derece ve makamından ötürü sana selâm vermek için geldim.
-Senin sırtında gördüğüm nedir?
-Bir bornozdur. Onunla Âdem oğullarının kalplerini çelerim.
-İnsanoğlu ne gibi bir fiilde bulunursa sen ona galebe çalarsın?
-Kendini beğenir, amelini çok görür ve günahını unutursa, ona galebe çalarım.
(Ya Musa!) Seni üç şeyden sakındırırım:
1. Nikâhı sana düşen bir kadınla tek başına kalma. Çünkü nikâhı düşen bir kadınla başbaşa kalan bir erkeğin arkadaşı benim. Onu o kadınla, o kadını da onunla kötülüğe sevkedinceye kadar arkadaşlığıma devam ederim!
2. Allah'a verdiğin bir sözü mutlaka yerine getir.
3. Ayırdığın sadakayı, muhakkak ver. Çünkü, kişi ayırdığı sadakayı vermediği zaman yanına sokulur, kendisiyle sadaka arasına girer, ona engel olurum.
Bunları söyledikten sonra İblis, dönüp giderken şöyle dedi: 'Eyvah! Musa insanoğlunu sakındıracak şeyleri bulmuş oldu'.
Said b. Müseyyeb der ki: Allahü teâlâ, ne zaman bir peygamber göndermişse, İblis onu kadınlar vasıtasıyla helâk etmekten ümidini kesmemiştir ve benim nezdimde kadınlardan daha korkunç bir tehlike yoktur. Medine-i Münevvere'de kendi evimle kızımın evi hariç hiçbir eve girmem. Kızımın evinde cuma günü yıkanır, sonra cumaya giderim'.
Seleften biri şöyle diyor: Şeytan, kadına şöyle der: 'Sen benim askerimin yansısın! Sen, atıp da yanılmayan okumsun. Sen sırrımın yerisin. Sen ihtiyaçlarım için gönderdiğim elçimsin'. Bu bakımdan şeytanın ordusunun yarısı şehvet, yarısı da öfke ve gazabdır. Şehvetlerin en büyüğü ise kadın şehvetidir! Bu şehvetin de ifrat, tefrit ve normal diye (üç) derecesi vardır. İfrat derecesi, aklı mağlûp edip erkeklerin himmetini kadınlar ve cariyelerle zevk sürmeye yöneltir. Böylece kişiyi âhiret yolunun yolculuğundan mahrum eder veya dinini zayıflatır. Sonunda insanı fuhşiyatları yapmaya sürükler. Şehvetin ifrat derecesi, bazen bir grubu iki kötü şeye sevkeder.
Bir
Cinsî gücünün artması için şehvetini takviye edici şeyleri almaya sevkeder. Nitekim insanların bir kısmının midenin takviyesi için birtakım ilâçlar aldığı gibi. . . Bu ilâçları, midenin yemeğe karşı arzusu artsın diye alırlar! Bunun misâli, yırtıcı canavar ve yılanlarla karşı karşıya kalan bir kimsenin misâline benzer. Bu adam bazen uyuyup kendisini parçalamaktan veya sokmaktan gâfil olan o yırtıcı canavarı ve yılanları yeniden ürkütür sonra onları yatıştırmak ve ellerinden kurtulmak için uğraşır durur. Yemek ve cinsî ilişkinin şehveti, bir hastalıktır ki insan onlardan kurtulursa büyük bir zevk duyar. Eğer Hazret-i Peygamber'in (sallâllahü aleyhi ve sellem) bu konuda Cebrail'e sorduğu şu hadîsi hatırlatacak olursan;
Cebrâil'e, cinsî ilişkideki zâfiyetimden şikayet ettim. Bana herîse denilen yemeği yememi tavsiye etti. 51
Bil ki Hazret-i Peygamber'in nikâhı altında dokuz kadın vardı ve onların zevkini tatmin etmek sûretiyle iffetlerini muhafaza etmek Hazret-i Peygamber'in görevi idi. Onları boşasa bile, başkasının onlarla evlenmesi haram olduğu için Hazret-i Peygamber'in bu hususta kuvvet araması zevk için değil, bu durumun düzelmesi içindir.
İki
Bu şehvet bir kısım insanları aşk sapıklıklarına kadar vardırır. Bu ise, cinsî gücün verilmesinin hikmetinden son derece câhil olmak demektir ve aynı zamanda hayvanlıkta hayvanların aşağısına düşmektir. Çünkü bu yapmacık aşık, şehvetini teskin etmekle yetinmez. Oysa bu, şehvetlerin en kötüsüdür. Her şehvetten daha fazla bu şehvetten utanmak gerekir ki kişi şehvetin ancak birşeyle tatmin edileceğine inanır! Hayvan ise, şehvetini tatmin eder ve onunla yetinir. Bu aşık ise, belirli biriyle yetinmez, bunun için zillet üzerine zillet, kulluk üzerine kulluk yükü altına girer. Sonra bununla da yetinmez, aklı şehvetin hizmetinde kullanır! Oysa aklı, kendisine hizmet edilsin diye yaratılmış, şehvete hizmetçi olsun ve şehvetin hatırı için hilekârlık yapsın diye yaratılmamıştır. Aşk, şehvet ifratının kaynağıdır. Hiçbir hedefi olmayan ve boş olan kalbin hastalığıdır. Ancak daimî bakış ve bu husustaki düşünceyi terketmek sûretiyle onun önüne geçmek gerekir. Aksi takdirde yerleştiğinde sökülmesi zorlaşır. Mal, mülk, rütbe ve evlât aşkı da böyledir. Hatta kuşlarla oynamak, zar atmak, satranç oynamak alışkanlığı da böyledir. Çünkü bütün bu şeyler, birtakım insanları öyle yakalar ki onların din ve dünyalarını perişan eder. Onlar asla bunlarsız duramazlar. Aşkın kabarmasını ilk gelişmesinde kıran bir kimsenin misâli, bir kapıdan girmek için yönelen serkeş hayvanın dizginini tutup onu çeviren bir kimsenin misâline benzer. Hayvanın dizginini tutup çekerek onu istediği yere girmekten menetmek kolaydır. Yerleştikten sonra aşkın gücünü kırmak isteyen bir kimsenin misali de hayvanın başını kapıdan girip kapıyı geçinceye kadar bırakan, girdikten sonra hayvanın kuyruğuna yapışıp gerisin geriye çekip çıkarmak isteyen bir kimsenin misâline benzer. Bu iki işin -zorluk ve kolaylık hususunda- aralarındaki ayrılık çok büyüktür. Bu bakımdan işlerin başlangıçlarında ihtiyatlı davranmak gerekir. İşin sonuna gelindiğinde, artık öldürecek derecede yorucu bir çalışma ile ancak tedaviyi kabul ettirebiliriz. Bu bakımdan şehvetin ifratı, aklı bu şekilde mağlup etmesi demektir. Böyle olması ise gerçekten çok kötüdür.
Şehvetin tefriti ise, iktidarsız olmak veya hiç evlenmemektir ki bu da kötüdür. Güzel olan ve övülen ise, şehvetin mûtedil olması, frenlemesinde ve bırakmasında akla ve şeriata itaatkâr olmasıdır. Şehvet ne zaman ifrata kaçarsa, onun kırılması açlık ve evlenmekledir.
Nitekim Hazret-i Peygamber şöyle buyurmuştur.
Ey gençler! Evleniniz! Evlenmeye gücü yetmeyen kimse oruç tutsun; çünkü oruç şehveti kırar. 52
49) Dualar bölümünde geçmişti.
50) İsfehânî
49) Dualar bölümünde geçmişti.
50) İsfehânî
51) Ukaylî, Zuafa; Taberânî, Evsat
Evlenmeyi Terketmek Hususunda İnsana Düşen Vazifeler
Müridin işin başlangıcında nefsini evlenmekle meşgul etmemesi gerekir. Çünkü evlenmek, insanı meşgul eden ve müridi seyr u sülûkten alıkoyan, kadınlara yakınlaşmaya götüren bir durumdur. Oysa Allah'tan başkası ile yakınlaşan bir kimse Allah'tan uzaktır! Sakın Hazret-i Peygamber'in çok evlenmesi müridi aldatmasın. Çünkü Hazret-i Peygamber'in kalbini dünyada olanların hiçbiri Allah'tan uzaklaştırmazdı. Bu bakımdan melekler hiçbir zaman demircilerle kıyas edilemez ve bu sırra binaen Ebû Süleyman Dârânî şöyle demiştir: 'Evlenen bir kimse dünyaya meyletmiştir'. Yine şöyle demiştir: Hiçbir mürid görmedim ki evlenip de eski halinde dursun!'
Bir ara kendisine şöyle denildi: 'Senin kendisiyle yakınlık kuracak bir kadına ihtiyacın var'. Cevap olarak 'Hayır! Allah nasip etmesin, evlenip kadına yakınlaşmak Allah'tan uzaklaşmak demektir' demiştir. Yine şöyle demiştir: 'Çocuk, mal veya kadın, seni Allah'tan meşgul ediyorsa, o senin için uğursuzdur'. Bu bakımdan Hazret-i Peygamber'den başkası, Hazret-i Peygamber'e nasıl kıyas edilebilir? Oysa Hazret-i Peygamber'in Allah sevgisine dalması öyle bir raddeye gelmişti ki bazen sevgi içerisinde cayır cayır yandığını hissederdi. Öyle bir dereceye gelmişti ki bazı durumlarda bu sevginin bedenini paramparça etmesinden korkulurdu. İşte bu sırra binaen Hazret-i Peygamber, elini zevcesi Âişe'nin oyluk kemiği üstüne vurarak şöyle demiştir:
Ey Âişe! Benimle konuş!53
Hazret-i Peygamber bu sözü, içinde bulunduğu hâlet-i rûhiyenin ağırlığından Âişe'nin konuşmasıyla bir zaman için -az da olsa-kurtulmak maksadıyla söylemişti. Çünkü bedeninin buna tahammül edemeyeceğini düşünüyordu. Hazret-i Peygamber'in tabiatı, Allah ile yakınlaşmaktı. Halk ile yakınlaşmak ise geçicidir. Sadece bedenine acıdığı içindir. Sonra Hazret-i Peygamber, halk ile uzun zaman beraber oturmaya katlanamazdı. Canı sıkıldığı zaman şöyle derdi:
Ey Bilâl! Bizi rahata kavuştur!54
Bunu, gözünün nûru olan namaz için ezan okuması anlamında söylerdi. Bu bakımdan, zayıf bir kimse kendini bu şekilde ele alırsa aldanır. Çünkü anlayışlar, Hazret-i Peygamber'in fiillerinin sırlarına vâkıf olmaktan âcizdir. Bu bakımdan müridliğin şartı, marifette kuvvet buluncaya kadar, başlangıçta bekar olmaktır. Tabiî bu da şehvet kendisine galebe çalmadığı zaman sözkonusudur. Eğer şehvet kendisine galip gelirse, şehveti uzun bir açlık ve devamlı oruçla kırmalıdır. Eğer şehvet buna rağmen eksilmezse ve gözünü (haramdan) koruyacak derecede değilse -tenasül uzvunu koruyacak güçte olsa bile- evlenmek böyle bir kimse için daha evlâdır ki şehveti sükûnet bulsun! Aksi takdirde gözünü korumadığı müddetçe fikrini de koruyamaz. Böylece himmeti dağılır ve çoğu zaman güç yetiremediği bir belâya düçar olur. Zaten göz zinası da küçük günahların büyüklerindendir. Göz zinası, kısa bir zamanda fahiş olan büyük günaha (zinaya) götürür. Gözünü haramdan korumaya gücü yetmeyen bir kimse, tenasül uzvunu korumaya da güç yetiremez demektir.
Hazret-i isa (aleyhisselâm) şöyle demiştir: 'Haram bakıştan sakının! Çünkü haram bakış kalbe şehvet tohumunu eker. Fitne olarak bu durum yeter de artar bile!'
Said b. Cübeyr şöyle demiştir: "Hazret-i Davud için fitne, ancak haram bakıştan gelmişti ve bu sırra binaen Hazret-i Davud (aleyhisselâm) şöyle dedi: 'Ey oğul! Arslan ve yılanların arkasından git de bir kadının arkasında yürüme!' Hazret-i Yahya'ya (aleyhisselâm) şöyle soruldu: 'Zinanın başlangıcı nedir?' Cevap olarak 'Bakmak ve temenni etmektir!' dedi".
Fudayl b. Iyâz şöyle demiştir: "İblis der ki: 'O benim eski okumdur. O benim öyle bir okumdur ki onunla attığımda hedefi şaşırmam!' İblis bununla 'haram bakış'ı kastediyor".
Hazret-i Peygamber (sallâllahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur:
Haram bakış, İblis'in oklarından zehirli bir oktur. Kim Allah'tan korkarak onu terkederse, Allahü teâlâ ona öyle bir îman verir ki o îmanın tadını kalbinde hisseder. . . 55
Ben kendimden sonra erkekler için kadınlardan daha zararlı bir fitne bırakmadım. 56
Dünya fitnesinden ve kadın fitnesinden sakının! Çünkü İsrail oğullarının fitnesinin başlangıcı kadınlar tarafındandı. 57
Allahü teâlâ da şöyle buyurmuştur:
Mü'min erkeklere söyle: 'Gözlerini haram bakıştan kapatsınlar!' (Nûr/30)
Hazret-i Peygamber şöyle buyurmuştur:
Her insanın zinadan nasibi vardır. Gözler zina ederler. Onların zinası bakıştır. Eller zina ederler. Onların zinası tutmaktır. Ayaklar zina ederler. Onların zinası (harama doğru) yürümektir. Ağız zina eder. Onun zinası öpmektir. Kalp himmet eder veya temennide bulunur. Tenasül organı ise ya kalbi tasdikler veya yalanlar. 58
Ümmü Seleme şöyle anlatır: İki gözü kör olan İbn Ümmi Mektum (Abdullah b. Kays) , Hazret-i Peygamber'in huzuruna gelmek için izin istedi. Beri ve Hazret-i Peygamber'in Meymune adlı zevcesi Hazret-i Peygamber'in yanında bulunuyorduk. Bunun üzerine Hazret-i Peygamber ikimize 'Perdenin arkasına çekiliniz!' dedi. Hazret-i Peygamber'e 'İbn Ümmi Mektum'un gözleri kör değil mi?' dedik. Hazret-i Peygamber şöyle buyurdu:
Siz ikiniz onu görmüyor musunuz?59
Bu hadîs-i şerîf, kadınların, âmâ olan erkeklerle matem ve düğünlerde âdet olduğu gibi beraber oturmalarının câiz olmadığına delâlet eder. Bu bakımdan âmâ olan bir kimseye kadınlarla tenha bir yerde bulunmak haramdır. Kadına da âmâ ile oturmak, ihtiyaç olmaksızın ona bakmak haramdır. Kadınların erkeklerle konuşması ve erkeklere bakması sadece umumî ihtiyaç için câiz kılınmıştır. Bu bakımdan kişi gözünü kadından tutmaya muktedir ise de tüysüz çocuklardan tutmaya muktedir olmadığından dolayı evlenmek kendisi için daha iyidir. Çünkü tüysüz çocuklar için fitne daha yaygındır. Zira kişinin kalbi bir kadına meylederse, onunla evlenmek sûretiyle mübah bir şekilde ona ulaşabilir. Şehvet ile tüysüz çocuğun yüzüne bakmak ise haramdır. Hatta kalbi tüysüz çocuğun suretinin güzelliğiyle etkilenip; tüysüz çocuk ile sakallı arasında fark olduğunu idrak eden kimsenin tüysüz çocuğa bakması helâl değildir.
İtiraz: Her his sahibi, şüphesiz güzel ile çirkin arasındaki farkı idrak eder ve asr-ı saâdetten bu yana da tüysüz çocukların yüzleri açık bırakılmıştır.
Cevap: Ben ayırmaktan, sadece gözün ayırmasını kasdetmiyorum. Kişinin aradaki farkı idrak etmesi, yemyeşil ağaçla kupkuru ağaç, saf su ile bulanık su arasındaki farkı idrak etmesi gibi olmasını kastediyorum. Üzerinde çiçek ve yapraklar bulunan ağaç ile çiçekleri dökülen ağaç arasındaki farkı idrak etmeyi kastediyorum. Çünkü kişi bunların birisine, hem gözü, hem de tabiatiyle meyleder. Fakat bu meylediş, şehvetten uzak bir meyildir ve bunun için de kişi çiçeklere, güllere dokunup öpmek istemez. Saf suyu öpmeyi düşünmez. Güzel bir genç de böyledir. Bazen göz ona meyleder. Onunla çirkin bir yüz arasındaki farkı idrak eder. Fakat bu öyle bir farkediştir ki onda şehvet yoktur. Bu, nefsin yaklaşması, dokunması ve meyletmesiyle bilinir. Ne zaman bu meyil kişinin kalbinde bulunursa ve kişi güzel yüz, güzel bitkiler, nakışlı elbiseler ve süslü tavanlar arasındaki farkı idrak ederse, kişinin o yüze bakması şehvet bakışıdır ve haramdır. İşte bu husus, halkın gevşeklik gösterdiği bir husustur. Bu gevşeklik, halkı bilmedikleri tehlikelere sürükler.
Âriflerden biri şöyle demiştir: 'Ben ibâdet eden bir genç için yırtıcı bir canavarın, o gencin yanında oturan tüysüz bir çocuktan daha tehlikeli olduğunu sanmıyorum'.
Süfyân es-Sevrî şöyle demiştir: 'Eğer bir kişi, ayaklarının parmaklarından ikisiyle şehveti irade ederek bir tüysüz çocukla oynarsa bu yaptığı livata sayılır!'
Selefin birinden rivâyet ediliyor ki şöyle demiştir: 'Bu ümmette üç çeşit lûtî olacaktır: Birincisi bakar. İkincisi el sıkar. Üçüncüsü de bu işi fiilen yapar!'
Durum bu iken, o halde yeni yetişen tüysüzlere bakmanın âfeti büyüktür. Bu bakımdan mürid, gözünü kapatmaktan, fikrini kontrol altına almaktan âciz olduğu zaman, kendisi için güzel olan, evlenmek sûretiyle şehveti kırmaktır. Zira bazı nefisler vardır ki onun şehveti aç bırakmakla kırılmaz.
Biri şöyle anlatıyor: "Benim şehvetim, güç yetiremiyeceğim derecede bana galebe çaldı. Bu esnada ben çokça Allah'a yalvardım. Rüyamda bir şahıs göründü, bana 'Sen neden böyle sızlanıyorsun?'dedi. Ona durumumu anlattım. 'Bana doğru gel!' dedi. Ona doğru gittim. Elini göğsümün üzerine koydu. O elin serinliğini ciğerimin ortasında ve bütün bedenimde hissettim. Sabahladığım zaman bendeki şehvet kayboldu. Bir sene şehvetten uzak kaldım. Sonra şehvet tekrar geldi. Yine Allah'a yalvardım. Rüyamda bir şahıs bana geldi ve dedi ki: 'Sendeki şehvetin gitmesini, buna karşılık senin boynunu vurmamı ister misin?' Ben 'Evet! İsterim!' dedim. Bunun üzerine bana 'O halde boynunu uzat!' dedi. Ben de boynumu uzattım. O şahıs, nûrdan yapılmış bir kılıcı kınından çekti ve onunla boynumu vurdu. Sabahladığımda o şehvet benden gitmişti. Bir sene şehvetten uzak kaldım. Sonra o şehvet veya ondan daha şiddetlisi tekrar geldi. Bu sefer rüyamda bir şahıs kaburgamla göğsümün arasında durup bana hitap ederek şöyle diyordu: 'Allah senden razı olsun! Allah'ın kaldırılmasını sevmediği bir şeyi kaldırmak için Allah'a daha ne kadar yalvaracaksın'. Bunun üzerine evlendim, şehvet de kesildi ve çocuğum da oldu!"
Mürid, evlenmeye muhtaç olduğu zaman, evlenirken ve evliliğin devamında müridliğin şartını terketmemelidir. Nikâhın başlangıcında güzel niyetle, devamında ise güzel ahlâk, yaşantının düzelmesi ve kadının haklarını yerine getirmekle müridliğin şartını terketmiş olmaz. Nitekim biz bunları Nikâh Adabı bölümünde tafsilatlı bir şekilde zikretmiştik. Onu tekrar etmekle kitabı uzatmayacağız. İradenin doğruluğunun alâmeti, fakir ve dindar bir kadınla evlenmek, zengin kadın aramamaktır. Adamın biri şöyle demiştir: "Zengin kadınla evlenen bir kimse beş zorluk ile karşılaşır:
1. Mehrinin çok olması
2. Zifafın geciktirilmesi
3. Kadının kocasına hizmet etmekten kaçınması
4. Nafakanın çokluğu
5. Kişi zengin kadını boşamak istediği zaman, kadının malının elinden gitmesinden korkarak bunu yapamaz. Fakir kadının durumu ise, bunun tam aksinedir".
Yine adamın biri şöyle demiştir: "Kadının dört yönden erkekten daha düşük olması uygundur, aksi takdirde kadın erkeği hakir görür. Bu dört şey şunlardır:
1. Yaşça erkekten küçük, olmalı
2. Boyca erkekten kısa olmalı
3. Malca erkekten fakir olmalı
4. Nesebce erkekten düşük olmalıdır.
Dört hasletle de erkekten üstün olması uygundur:
1. Güzellikte erkekten daha üstün olmalı
2. Terbiye açısından erkekten daha ilerde olmalı
3. Takvâda erkekten daha ilerde olmalı
4. Ahlâkça da erkekten daha üstün olmalıdır'"1.
Evliliğin devamında niyetin doğruluğunun alâmeti ahlâktır. Müridlerden biri bir kadınla evlendi. Kadına o kadar hizmet etti ki kadın utanıp kocasını babasına şikayet ederek şöyle dedi: 'Ben bu kişi hakkında hayrete düşüyorum. Senelerden beri evindeyim. Tuvalete gittiğimde mutlaka benden önce suyu tuvalete götürüp bırakıyor'.
Bir kimse güzel bir kadınla evlendi. Zifaf yaklaştığı zaman kadın çiçek hastalığına tutuldu. Kadının ailesi bundan dolayı pek mahzun oldular. Kocasının kendisini çirkin göreceğinden korktular. Bunun üzerine adam onlara gözünün ağrıdığını, sonra da gözünün kör olduğunu bildirdi. Böylece zifafa girdi ve onların üzüntüsü de gitti. O kadın, bu kocasının yanında yirmi sene kaldı, sonra vefat etti. Adam yirmi sene kapadığı gözünü açtı. Kendisine 'Neden yirmi seneden beri bu zahmete katlandın?' denildiğinde şu cevabı verdi: 'Hanımımın ailesi üzülmesin diye bunu yaptım'. Kendisine 'Bu ahlâkınla sen, arkadaşlarını geçtin!' dediler.
Sûfîlerden biri kötü huylu bir kadınla evlendi. Kadının her türlü eziyetine sabrediyordu. Kendisine 'Neden bu kadını bozamıyorsun?' denildi. Cevap olarak 'Onun eziyetlerine dayanamayacak birinin onu alarak zahmet çekmesinden korktuğum için onu boşamıyorum' dedi.
Eğer mürîd evlenirse, işte böyle olması uygundur. Eğer evlenmeyi terketmeye gücü yeterse, evlenmemek daha evlâdır. Fakat nikâhın faziletiyle, âhiret yolunun seyr u sülûkünü bir arada tutmaya imkânı olmadığını ve evlenmenin, kendisini bu durumdan alıkoyacağını anlarsa bekâr kalması daha iyidir.
Rivâyet ediliyor ki Muhammed b. Süleyman el-Hâşimî'nin günlük geliri seksen bin dirhemdi. Bu zat Basra halkına ve âlimlerine evlenmek hususunda bir mektup yazdı. Bütün Basralılar, Rabiat'ul-Adevîye'nin uygun olduğuna karar verdiler. Bunun üzerine Muhammed, Rabia Hâtun'a şu mektubu yazdı:
Rahman ve Rahim olan Allah'ın ismiyle başlarım!
Allahü teâlâ beni dünya kazancından günde seksen bin dirhem gelire sahip kılmıştır. Pek fazla bir zaman geçmeden ben onu yüzbine çıkarırım. Ben bu servetin bir mislini sana vereceğim. Bu bakımdan bana evlenmek hususunda müsbet cevap ver!
Râbia Hâtun cevap olarak kendisine şu mektubu yazdı: Rahman ve Rahim olan Allah'ın ismiyle başlarım.
Dünya hususundaki zâhidlik, kalbin ve bedenin rahatıdır. Dünyaya rağbet göstermek, üzüntü ve gam getirir. Sana bu mektubum geldiği zaman, sen azığını hazırla, âhiret için gönder. Kendi kendinin vasîsi ol. Başkalarını mirasını taksim etmek için vasî yapma! Devamlı oruç tut! İftarın ölüm olsun! Bana gelince, eğer Allahü teâlâ bana, sana verdiğinin birkaç mislini ve birkaç katını verse bile, göz açıp kapayıncaya kadar da olsa Allah'tan başka birşey ile meşgul olmak bana zor gelir.
Râbia Hâtunun bu sözü insanı Allah'tan başka şeyle meşgul eden her şeyin noksanlık olduğuna işarettir. Bu bakımdan mürid, haline ve kalbine bakmalıdır. Eğer halinin ve kalbinin bekarlıkta daha güzel olacağını anlarsa, bekarlık kendisi için daha yaklaştırıcıdır. Eğer bundan âciz olursa evlenmek daha iyidir.
Bu illet ve hastalığın ilâcı üç şeydir.
1. Açlık
2. Gözü haramdan korumak
3. Kalbi meşgul eden bir vazife ile uğraştırmak
Eğer bu üç tedavi şekli fayda vermezse, o zaman bu hastalığın kökünü kesen yegana ilâç evlenmektir ve bu sırra binaen selef erken evlenir ve kızlarını da erken evlendirirlerdi .
Said b. Müseyyeb şöyle demiştir: "İblis herhangi bir kimseden ümitsiz olduğu zaman, muhakkak kadın1ar kanalı1a ona yaklaşmak ister'.
Yine Said, seksen dört yaşında iken ve bir gözü kör olduğu, diğer gözü de geceleyin görmediği halde şöyle demiştir: 'Bence şehvet yönünden kadınlardan daha korkunç birşey yoktur!'
Abdullah b. Ebû Veda'dan şöyle rivâyet edilir: "Ben Said b. Müseyyeb'in sohbetine katılırdım. Bir müddet yanına gelmedim. Kendisine geldiğim zaman 'Sen neredeydin?' diye sordu. 'Ailem vefat etti. Onunla meşguldüm!' dedim. Said 'Neden bize haber vermedin ki biz onun cenazesine iştirak ederdik' dedi. Sonra kalkmak istedim. Bana 'Sen herhangi bir kadından söz aldın mı?' dedi. Ben ona 'Allah senden razı olsun! Kim bana kız verir. Ben iki veya üç dirhem paraya sahibim!' dedim. Said 'Ben veriyorum!' dedi. Ben 'Sen mi kızını bana veriyorsun?' dedim. Said 'Evet' dedi. Hemen Allah'a hamdetti. Hazret-i Peygamber'e salât ve selâm okudu ve kızını iki veya üç dirhem mehir karşılığı bana nikahladı. Ben sevincimden ne yapacağımı şaşırmış bir vaziyette ayağa kalktım. Evime gittim. Parayı kimden alayım ve kime borç edeyim diye düşündüm. Sonra akşam namazını kılarak evime döndüm, çırayı yaktım. Orucumu açmak için akşam yemeğini getirdim. Yemeğim de ekmekle zeytindi. Birden kapı vuruldu. Ben 'Kimdir kapıyı çalan?' dedim. Çalan 'Said'dir' dedi. Ben Müseyyeb'in oğlu Said hariç, ismi Said olan herkesi kalbimden geçirdim. Çünkü Müseyyeb'in oğlu Said, kırk seneden beri evi ile mescidin arasından başka bir yeri görmüş değildi. Kapıya çıkınca Said b. Müseyyeb'i gördüm. Kızı hakkında aklına birşey geldi de onu bana söylemek için geldiğini zannettim. 'Ya Ebû Muhammed! Keşke sen bana haber verseydin de ben sana gelseydim' dedim. Said 'Hayır! Ben sana gelmeye daha müstehakım!' dedi. Ben 'O halde emrin nedir?1 diye sorunca, Said 'Sen yeni evlenmiş bir kimsesin. Ben senin bu gece tek başına sabahlamanı çirkin gördüm. İşte senin hanımın!' dedi. Baktım ki kızı arkasında ayakta duruyor. Sonra kızın elini tuttu. Kızı kapıdan içeri itti ve kapıyı kapattı. Kız hayâ ve utangaçlıktan yere düştü. Ben de kapıya tutundum. Sonra içinde ekmekle zeytin bulunan çömleğe gittim. Kız onu görmesin diye çıranın gölgesinde gizledim. Sonra evin damına çıktım. Komşulara taş atarak haber verdim. Bana gelerek 'ne oldu?' diye sordular. Onlara 'Allah sizden razı olsun! Said b. Müseyyeb kızını bugün benimle evlendirdi ve benim haberim olmaksızın bu gece getirdi!' dedim. Onlar Said mi sana kızını verdi?' dediler. Ben'Evet!' dedim. Onlar 'Kız evde mi?' dediler. Ben 'Evet!' dedim. Komşular kızın yanına iniverdi. Haber anneme gitti. Annem gelip 'Ben kızı hazırlayıncaya dek kıza dokunursan yüzüm senin yüzüne haram olsun' dedi. Üç gün sonra zifafa girdik. Baktım ki kız, bir kadın güzelidir. Allah'ın Kitabı'nı herkesten daha güzel hıfzetmiş, Hazret-i Peygamber'in sünnetini herkesten daha iyi bilir, kocanın hakkını herkesten daha iyi anlar bir kadındı. Bir ay ne ben Said'e gittim ne de o bana geldi. Bir aydan sonra ona gittim. Ders halkasındaydı. Ona selâm verdim. Selâmımın karşılığını verdi. Halk dağılıp gidinceye kadar benimle konuşmadı. Sonra bana 'O kimsenin (kızını kastediyor) hâli nedir?' diye sordu. Ben cevap olarak 'Ey Ebû Muhammed! Hayırlıdır; dostu sevindirecek ve düşmanı kızdıracak bir durum üzeredir' dedim. Said bana 'Eğer onun herhangi bir şeyi seni şüphelendirme, bastona yapış!' dedi. Ben evime döndüm. Said bana yirmi dirhem gönderdi".
Abdullah b. Süleyman şöyle anlatıyor: 'Said b. Müseyyeb'in bu kızını Abdülmelik b. Mervan, oğlu Velid'i veliahd yaptığı zaman istedi. Fakat Said, kızını Velid'e vermedi. Abdülmelik o günden sonra Said'in aleyhinde bir fırsat kolluyordu. Hatta soğuk bir günde Said'e yüz sopa vurdurup başına bir testi su döktü ve kendisine ceza olarak yünden yapılmış bir cübbe giydirdi'. İşte ey okuyucu! Said'in o gece zifaf hususunda acele etmesi, şehvet felaketinin ne olduğunu sana bildirmekte ve dinde şehvet ateşini evlenmekle söndürmenin vâcib oluşunu sana haber vermektedir. Allah ondan razı olsun ve onu rahmetine kavuştursun!
52) Nikâh bölümünde geçmişti
53) Irâkî tarafından aslına rastlanılmamıştır.
54) Namaz bölümünde geçmişti.
55) Nikâh bölümünde geçmişti.
56) Buhârî, Müslim
57) Müslim
58) Buhârî, Müslim
59) Ebû Dâvud, Nesâî,Tirmizi
Göz ile Tenasül Uzvunun Şehvetine Muhalefet Eden Kimselerin Fazileti
İnsan için bu şehvet, şehvetlerin en zorlusudur. Heyecan anında akla en fazla karşı çıkan bu şehvettir. Ancak neticesi çok çirkindir ve insan onun açığa çıkmasından utanır ve onu yapmaktan korkar. İnsanların çoğunun o şehvetin isteğinden kaçınması ya acizliğinden, ya korktuğundan, ya utandığından veya bedenini koruduğundandır. Bu sebeplerin hiçbirisinde sevap yoktur. Çünkü böyle yapmak, nefsin isteklerinden birini diğerine tercih etmek demektir. Evet! Güç yetirememek de ismet ve korunmaktandır. Bu bakımdan bu engellerde bir fayda vardır. O da günahın defi ve ber taraf edilmesidir. Çünkü zinayı terkeden bir kimseden -hangi sebeple terkederse etsin- zinanın günahı düşer. Ancak fazilet ve büyük sevap, zinaya gücü yettiği, engeller ortadan kalktığı ve sebepler kolaylaştığı halde terketmektedir. Şehvetin -bütün imkânlar bulunduğu halde- sırf Allah rızası için terkedilmesi daha da üstün olur, Bu derece sıddîkların derecesidir ve bunun için Hazret-i Peygamber (sallâllahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur:
Kim (nikâhı kendisine helâl olana) aşık olursa, iffetine bürünüp aşkını gizler ve dolayısıyla ölürse, o şehiddir. 60
Hazret-i Peygamber 'Yedi. sınıf vardır: Kıyâmet gününde Allah'ın arşının gölgesinden başka gölge olmadığı günde Allahü teâlâ onları arşının gölgesinden gölgelendirir'61 buyurarak bu yedi sınıftan biri olarak da, güzel ve soylu bir kadın tarafından zinaya davet edilen ve bu davete karşılık 'Ben âlemlerin rabbi olan Allah'tan korkarım' diyen kişiyi saymıştır. Hazret-i Yûsuf (aleyhisselâm) kıssası, kudreti olmasına ve Zeliha'nın davetine rağmen zinadan kaçınması çok meşhurdur. Allahü teâlâ, bu durumundan dolayı Kur'ân'da Hazret-i Yûsuf'u övmektedir. Hazret-i Yûsuf (aleyhisselâm) bu büyük şehvet hususunda şeytanla mücahede etmekte muvaffak olan herkesin önderi ve imamıdır.
Rivâyet ediliyor ki Süleyman b. Yesar62 yüz bakımından insan güzeliydi. Bir kadın onun yanına gelerek kendisini cinsî münasebete davet etti. O da bu davete icabet etmekten kaçındı. Evinden çıkıp kaçtı ve kadını içerde bıraktı. Süleyman diyor ki: "O gece rüyamda Hazret-i Yûsuf'u (aleyhisselâm) gördüm. Sanki ben ona 'Sen Yûsuf musun?' diye soruyordum. O da 'Evet! Ben o Yûsuf'um ki Zeliha'ya niyetlendim. Sen de o Süleyman'sın ki seni davet eden kadına meyletmedin' dedi". 63 Hazret-i Yûsuf, bu sözüyle şu ayete işaret etmiştir.
Andolsun kadın onu arzu etmişti. Eğer rabbinin burhânını görmemiş olsaydı, o da onu arzu etmişti. (Yûsuf/24)
Yine Süleyman, Medine'den hacca gitmek üzere yola çıktı. Beraberinde bir arkadaşı vardı. Mekke ile Medine arasında bulunan Ebvâ veya Iva denilen yerde konakladılar. Süleyman'ın arkadaşı kalkıp yemek sofrasını aldı, bir şeyler satın almak için pazara gitti. Süleyman ise çadırda oturdu. Süleyman, erkek güzeli ve çok muttakî bir kimseydi. Dağın başından bedevî bir kadın Süleyman'ı gördü. Dağdan inip çadırının yanına geldi. Çadırın önünde durdu. Yüzü peçeli, elleri eldivenli idi. Yüzünden peçeyi kaldırdı. Sanki ay parçasıydı. Süleyman'a 'Beni rahata kavuştur!' dedi. Süleyman, kadının yemek istediğini zannetti. Sofralarından arta kalan yemeklere doğru gidip kadına vermek istedi. Kadın 'Hayır! Ben bunu istemiyorum. Ben erkeğin karısıyla yaptığı şeyi istiyorum!' dedi. Süleyman, kadına 'Seni İblis süsleyip bana göndermiştir' dedi. Sonra başını dizlerinin arasına eğerek hüngür hüngür ağladı. O, bu şekilde ağlayınca kadın peçesini kapattı ve dönüp gitti. Süleyman'ın arkadaşı pazardan geldi. Süleyman'ın ağlamaktan gözlerinin şiştiğini ve sesinin kısıldığını gördü ve 'Seni ağlatan nedir?' diye sordu. Süleyman 'Hiçbir şey. . . Küçük kızımı hatırladım da. . ' dedi. Arkadaşı 'Hayır! Yemin ederim ki öyle değildir. Senin başından bir hâdise geçmiş. Çünkü sen kızından üç gün önce ayrıldın' dedi. Böylece, Süleyman'dan hâdiseyi öğreninceye kadar ısrar etti. Bu sefer arkadaşı sofrayı yere bırakıp şiddetli bir şekilde ağlamaya başladı. Süleyman, arkadaşına 'Peki! Sen niçin ağlıyorsun?' dedi. Arkadaşı 'Ben ağlamaya daha müstehakım. Çünkü ben senin yerinde olsaydım, o kadına karşı belki de sabretmezdim' dedi. Bu sefer ikisi beraber ağlamaya devam ettiler. Süleyman Mekke'ye uğradığı zaman Safa ile Merve arasında say etti. Kâbe'ye ziyarette bulundu. Sonra Hicr-i İsmail'e gelerek elbisesi ile örtündü. Bu arada uykusu gelerek uyudu. Rüyasında parlak yüzlü, güzel işaretli ve güzel bir zat gördü. Süleyman ona şöyle sordu:
-Sen kimsin? Yoksa sen Sıddîk olan Yûsuf musun?
-Evet! Ben Yûsuf um!
-Seninle Aziz'in hanımı arasında geçen olay çok müthiş!
-Senin Ehvâ'daki kadınla olan durumun daha müthiş! Abdullah b. Ömer Hazret-i Peygamber'den şöyle rivâyet ediyor:
Sizden önceki ümmetlerden üç kişi yola çıktı. : Akşam olunca bir mağaraya girdiler. O arada dağdan bir taş koparak mağaranın kapısına gelip kapattı. Onlar aralarında şöyle konuştular: 'Bizi bu taştan, Allah'ı sâlih amellerimizle çağırmamız kurtarabilir!' Bunun üzerine içlerinden birisi "Ey Allahım! Sen biliyorsun ki benim ihtiyar bir annem ile ihtiyar bir babam vardı. Ben onlardan önce ne zevceme, ne de kölelerime yedirip içirmezdim. Bir gün odun peşinde koşarak geciktim. Akşam dönünce onları uyur buldum. Onlar için akşam sütlerini sağıp getirdim. Uykuya daldıklarını görünce, onlardan önce aile efradıma ve kölelerime yedirip-içirmek istemedim. Süt kabı elimde olduğu halde fecr doğuncaya kadar onların uyanmasını bekledim. Çocuklarım, açlıktan ağlaşmakta idiler. Onların ikisi uyandılar ve sütlerini içtiler. Ey Allahım! Eğer ben bunu senin hatırın için yapmışsam bu taştan dolayı içinde bulunduğumuz sıkıntıyı bizden gider" diye dua etti. Bu duadan sonra taş mağranın kapısından biraz uzaklaştı. Fakat o yarıktan çıkamazlardı. Bir diğeri "Ey Allahım! sen biliyorsun ki benim amcamın bir kızı vardı. Benim nezdimde insanların en sevimlisiydi. Onunla gayr-i meşrû yaşamak istedim. O bundan kaçındı. Bir müddet sonra, kıtlık senelerinden biri gelip çattı. O bana gelerek yardım istedi. Ben de yüz yirmi dinar karşılığında nefsini bana teslim etmek şartıyla vermek istedim. O da bu şarta razı oldu. Onunla cinsî ilişki kuracağım zaman bana dedi ki: 'Allah'tan kork! Mührü ancak hakkıyla boz (nikâh etmek sûretiyle yaklaş) '. Bu söz üzerine onunla cinsî münasebette bulunmaktan sakındım ve kendisinden uzaklaştım. Oysa, o benim nezdimde insanların en sevimlisiydi ve vermiş olduğum altınları da ondan geri almadım. Ey Allahım! Eğer ben bunu senin vech-i kerîmin için yapmışsam, içinde bulunduğumuz sıkıntıyı bizden gider" diye dua etti. Bu dua üzerine taş biraz daha öteye kaydı. Ancak onlar açılan delikten yine çıkamıyorlardı. Bu sefer üçüncüsü şöyle dua etti: "Ey Allahım! Ben ücretle amele çalıştırır ve onların ücretlerini verirdim. Ancak bir kişi payına düşen ücreti bırakıp gitti. Ben onun parasını çalıştırdım. Sonunda o ücretten mallar çoğaldı. O bir zaman sonra bana geldi ve dedi ki: 'Ey Allah'ın kulu! Benim ücretimi ver!' Ben ona 'Senin gördüğün herşey, deve, sığır, koyun, köle senin ücretinden meydana geldi, hepsini al, götür' dedim. O bana 'Ey Allah'ın kulu! Sen benimle alay mı ediyorsun?' dedi. Ben "Hayır! Seninle alay etmiyorum. Al!
Gördüğün mallar senindir' dedim, Bu söz üzerine malları sürdü ve hepsini alıp hiçbir şey bırakmaksızın götürdü. Ey Allahım! Eğer ben bunu senin vechin (rızân) için yaptımsa içerisinde bulunduğumuz sıkıntıyı bizden gider!7' Bu dua akabinde taş tamamen uzaklaştı ve onlar çıkıp gittiler. 64
İşte bu, şehvetlerinin isteğini yerine getirme gücünde olduğu halde iffete bürünüp şehvete dalmayan kimselerin faziletidir. Göz şehvetinin isteğini yerine getirmeye imkânı olduğu halde, gözünü haramdan koruyan bir kimse de buna yakındır. Çünkü harama bakma, zinanın başlangıcıdır. Gözün muhafazası mühimdir. Hafif sayıldığından ve korkusu pek büyük kabul edilmediğinden dolayı korunması pek çetindir. Oysa âfetlerin tamamı gözden kaynaklanır. Birinci bakış kasten yapılmazsa, kişi ondan sorumlu tutulmaz. Tekrar tekrar bakmaya gelince, kişi ondan ötürü hesaba çekilir. Nitekim Hazret-i Peygamber şöyle buyurmuştur.
Birinci bakış senin lehinde, ikinci bakış ise aleyhindedir. 65
Ebû Nasr Ulâ b. Zeyyad 63 şöyle demiştir: 'Gözünü kadının elbisesine dikip arkasından bakma! Çünkü nazar, kalbe şehvet tohumunu eker'. Bakışında, gözü kadın ve tüysüz çocuklara ilişmeyen çok az insan vardır. İnsan gördüğünün güzelliğini düşündükçe tekrar tekrar bakmayı ister. İşte böyle bir anda insan nefsine şöyle demelidir: 'Tekrar tekrar bakman, cehâletin tâ kendisidir'. Çünkü tekrar tekrar bakıp güzel olduğunu anlarsan şehvetin kabarır. Fakat birşey de yapamazsın, hasretini çekip üzülmekten başka elinde birşey kalmaz. Eğer hoşuna gitmez, çirkin gelirse zevk almaz, güzel görmek için bakarken çirkin gördüğün için canın sıkılır. Bu bakımdan iki durumda da günah, elem ve hasret çekmekten kurtulamazsın. Ne zaman ki gözünü haram bakıştan korursan, kalbinden âfetlerin çoğu silinir. Harama baktığı halde kişinin kendisini koruması, büyük bir güçle mümkün olabilir.
Ebû Bekir b. Abdullah Müzenî'den şöyle rivâyet ediliyor: "Bir kasap komşularından birinin kızına tutuldu. Kızın ailesi, ihtiyaç dolayısıyla kızı başka bir köye gönderdi. Kasap arkasından giderek yolda kızla cinsî ilişkide bulunmak istedi. Kız, kasaba 'Bunu yapma! Çünkü ben, senin bana aşık olmandan daha çok sana aşığım. Fakat buna rağmen Allah'tan korkuyorum' dedi. Kasap 'Sen Allah'tan korkuyorsun da ben mi korkmuyorum?' diyerek geri döndü. Yolda gelirken ölüm derecesinde susadı. O arada İsrail peygamberlerinden birisinin elçisine rastladı. Elçi kendisine 'Neden böyle oldun?' diye sordu. Kasap 'Susuzluk beni bu hale koydu' dedi. Elçi 'Gel Allah'a dua edelim de köye varıncaya kadar bize bir bulutla gölgelik yapsın!' dedi. Kasap 'Benim sâlih bir amelim yok ki Allah'a dua edeyim! Bu bakımdan sen dua et!' dedi. Elçi 'Ben dua edeyim, sen de âmin de' dedi. Bunun üzerine elçi dua etti, kasap da âmin dedi ve böylece köye varıncaya kadar bir bulut kendilerini gölgelendirdi. Köye vardıkları zaman, kasap yerine giderken bulut onunla beraber kaydı. Elçi 'Hani sen benim sâlih bir amelim yok diyordun? Dua eden ben, âmin diyen sendin. Dolayısıyla bulut bizi gölgelendirdi. Şimdi seninle gelmektedir. Mutlaka bana durumunu haber vereceksin' dedi. Bunun üzerine kasap başından geçeni elçiye anlattı. Elçi "Tevbe eden bir kimse, Allah nezdinde öyle bir mertebededir ki hiç kimse oraya varamaz' dedi".
Ahmed b. Said el-Âbid babasından şöyle rivâyet ediyor: "Kûfe'de bizim yanımızda ibâdet eden bir genç bulunuyordu. Bu genç cum'a namazı kılınan mescidden çıkmıyordu. Neredeyse mescidi terketmez hale gelmişti. Güzel yüzlü, boyu bosu yerinde, güzel ahlâklıydı. Güzel ve akıllı bir kadın ona aşık oldu. Bu aşk uzun bir zaman devam etti. Birgün kadın bu gencin yolu üzerinde durdu. Genç camiye gitmek istiyordu. Kadın ona 'Ey genç! Seninle konuşmak istiyorum. Sonra istediğini yap!' dedi. Buna rağmen genç, kadını dinlemeden ve onunla konuşmadan yoluna devam etti. Sonra kadın yine evine gitmek isteyen gencin önüne çıktı ve ona 'Ey genç! Seninle konuşmak istediğim birkaç kelimeyi benden dinle!' dedi. Genç, başını eğerek bir müddet düşündü ve 'Bu durum itham edilme durumudur. Ben ise töhmete fırsat vermek istemiyorum' dedi. Kadın, gence şöyle dedi: 'Allah'a yemin ederim, ben senin durumunu bilmiyor değilim. Âbid kimselerin böyle bir durumu benden görmelerinden Allah'a sığınıyorum. Siz âbidlerin billûr gibi olup leke kabul etmeyeceğini bilirim. Sana söyleyeceklerimin hulâsası şudur; Bütün azalarım seninle meşguldür. Benim ve senin işinde Allah'tan kork!' Genç, evine gitti. Namaz kılmak istedi. Fakat nasıl namaz kılacağını bilemedi. Bunun üzerine eline bir kâğıt aldı ve yazdı. Sonra evinden çıktı. Baktı ki kadın hâlâ yerinde durmaktadır. Mektubu kadının yanına attı ve evine döndü. Mektupta şunlar yazılıydı:
Rahman ve Rahîm olan Allah'ın ismiyle başlarım! Ey kadın! Allahü teâlâ, kulu kendisine ilk isyan ettiği zaman halîm olur. Kulu ikinci defa günaha döndüğü zaman, kulunun kusurunu örter. Kul, günahın elbisesini tamamen giydiği zaman, Allahü teâlâ nefsi için öyle bir şekilde gazaba gelir ki O'nuı gazabından gökler, yer, dağlar, ağaçlar ve hayvanlar korkarlar. Allah'ın gazabına kim güç yetirebilir? Eğer benim söylediklerim bâtıl ise, ben sana öyle bir günü hatırlatıyorum ki gök o günde eritilmiş kurşun gibi, dağlar o günde atılmış pamuk gibi olur. Azim ve Cebbâr olan Allah'ın savleti önünde ümmetler diz çökerler. Yemin ederim ki nefsimi ıslah etmekten zayıf düştüm. Nerede kaldı başkasını ıslah edeyim. Eğer benim söylediklerim hak ise (ki haktır) ben sana bir hidayet doktoru göstereyim ki o doktor, hasta eden yaraları ve göz kamaştıran acıları tedavi eder. . O doktor, âlemlerin rabbi olan Allah'tır. Doğru istemek sûretiyle Allah'a yönel! Benden sana fayda yok. Çünkü ben Allahü teâlâ'nın şu âyetiyle meşgulüm.
Onları yaklaşan güne karşı uyar. Zira (o gün) yürekler (korkudan âdeta yerinden sökülüp) gırtlaklara dayanmıştır; yutkunur dururlar. Zâlimlerin ne bir dostu, ne de sözü tutulur bir aracıları yoktur. (Allah) gözlerin hâin bakışını da, kalplerin gizlediğini de bilir.
(Mü'min/18-19)
Acaba bu ayet-i celîlenin ifade ettiği hakikatlerden nereye kaçılır?
Birkaç gün sonra kadın tekrar geldi, yolun üzerinde durdu. Genç, kadını uzaktan görünce onu görmemek için evine dönmek istedi. Kadın ona 'Ey genç Geri dönme! Artık bugünden sonra dünyada karşılaşmayacağız. Karşılaşmamız yarın Allah'ın huzurunda olacaktır' dedikten sonra şiddetli bir şekilde ağladı ve devamla 'Senin kalbinin anahtarı elinde bulunan Allah'tan, çetin olan işimi kolaylaştırmasını talep ediyorum' dedi. Sonra kadın, gencin arkasından gelerek 'Bana her an gözönünde bulunduracağım ve amel edeceğim bir öğüt ver' dedi. Genç, kadına şöyle dedi: Sana, nefsinin şerrinden nefsini korumayı tavsiye eder ve Allahü teâlâ'nın şu ayet-i celîlesini hatırlatırım:
O'dur ki sizleri geceleri uyutarak ölü gibi yapıyor. Gündüz de yaptığınız işleri biliyor. Sonra takdir edilen ömür tamamlansın diye sizi gündüz uyandırıyor. Nihayet dönüşünüz O'nadır. Sonra O, dünyada yapmış olduğunuz işleri size haber verecektir. (En'âm/60)
Kadın başını eğerek ilk ağlayışından daha şiddetli bir şekilde ağladı. Sonra başını kaldırıp evine çekilerek, ibâdete başladı. Aşk ateşi içinde ölünceye kadar ibâdetten ayrılmadı. Bu genç, kadının ölümünden sonra kadını anar ve ağlardı. Kendisine 'Neden ağlıyorsun? Oysa sen kadını kendi nefsinden ümitsiz ettin!' denildiği zaman 'Ben onun isteğini işin başında kestim. Ondan ayrılmayı, Allah nezdinde kendime azık edindim ve Allah'tan, O'nun nezdine azık olarak gönderdiğim birşeyi geri almaya utandım!' dedi".
Allah'ın hamdi ve keremiyle bu bölüm burada tamamlanmış bulunuyor. Bunun ardından -inşaallah- Kitabu Âfât'il-Lisan (Dilin Âfetleri) adlı bölüm gelecektir.
Evvelde ve âhirde, zahirde ve bâtında hamd Allah'a mahsustur. Allah'ın salât ve selâmı, efendimiz ve insanların en hayırlısı Hazret-i Muhammed'in ve yerde ve göklerde bulunan seçkin kulların üzerine olsun! Yâ rabbî! Onlara çokça salât ve selâm eyle!